SQL Sintaksisi va Qoidalari

1 SQL ning Asosiy Tuzilishi

SQL (Structured Query Language) tilining asosiy maqsadi ma‘lumotlar bazalari bilan ishlashni osonlashtirishdir. SQL sintaksisi va qoidalari quyidagi asosiy tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi:

SQL Buyruqlarining Turlari

1. DML (Data Manipulation Language): Ma‘lumotlarni boshqarish uchun:

   • SELECT: Ma‘lumotlarni qidirish.

   • INSERT: Ma‘lumotlarni qo‘shish.

   • UPDATE: Ma‘lumotlarni yangilash.

   • DELETE: Ma‘lumotlarni o‘chirish.

2. DDL (Data Definition Language): Tuzilmani boshqarish uchun:

   • CREATE: Yangi jadval yoki obyekt yaratish.

   • ALTER: Jadval yoki obyektni o‘zgartirish.

   • DROP: Jadval yoki obyektni o‘chirish.

3. DCL (Data Control Language): Ruxsatlarni boshqarish uchun:

   • GRANT: Foydalanuvchi huquqlarini berish.

   • REVOKE: Foydalanuvchi huquqlarini bekor qilish.

4. TCL (Transaction Control Language): Tranzaktsiyalarni boshqarish uchun:

   • COMMIT: O‘zgarishlarni saqlash.

   • ROLLBACK: O‘zgarishlarni bekor qilish.

SQL Sintaksisining Umumiy Qoidalari

• SQL buyruqlari katta yoki kichik harflarda yozilishi mumkin, lekin odatda katta harflar ishlatiladi.

• Har bir SQL buyrug‘i ; bilan tugallanishi kerak.

• Foydalanuvchi tomonidan yoziladigan ma‘lumotlar, masalan, matnli qiymatlar, yakka qo‘shtirnoq (') ichida bo‘lishi kerak.

2 SQL Asosiy Buyruqlari Sintaksisi

2.1. SELECT Buyrug‘i

Ma‘lumotlarni qidirish va olish uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  SELECT [ustunlar] FROM [jadval] WHERE [shartlar];

• Misol:

  SELECT Ism, Yosh FROM Talabalar WHERE Yosh > 18;

INSERT INTO Buyrug‘i

Jadvalga yangi yozuvlarni qo‘shish uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  INSERT INTO [jadval] ([ustunlar]) VALUES ([qiymatlar]);

• Misol:

  INSERT INTO Talabalar (ID, Ism, Yosh) VALUES (1, 'Ali', 20);

UPDATE Buyrug‘i

Mavjud ma‘lumotlarni yangilash uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  UPDATE [jadval] SET [ustun = qiymat] WHERE [shartlar];

• Misol:

  UPDATE Talabalar SET Yosh = 21 WHERE ID = 1;

DELETE Buyrug‘i

Ma‘lumotlarni o‘chirish uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  DELETE FROM [jadval] WHERE [shartlar];

• Misol:

  DELETE FROM Talabalar WHERE ID = 1;

3 SQL Shartlar va Filtrlash

Shartli Operatorlar

SQLda shartlarni yaratish uchun quyidagi operatorlar ishlatiladi:

• =: Tenglik.

• != yoki <>: Teng emas.

• >: Katta.

• <: Kichik.

• >=: Katta yoki teng.

• <=: Kichik yoki teng.

Misol:

SELECT * FROM Talabalar WHERE Yosh > 18;

Mantiqiy Operatorlar

• AND: Barcha shartlar bajarilishi kerak.

• OR: Kamida bitta shart bajarilishi kerak.

• NOT: Shartni inkor qiladi.

Misol:

SELECT * FROM Talabalar WHERE Yosh > 18 AND Ism LIKE 'A%';

LIKE va BETWEEN

• LIKE: Matnni qisman moslashtirish uchun ishlatiladi.

• BETWEEN: Qiymatlar oralig‘ini belgilash uchun ishlatiladi.

Misol:

SELECT * FROM Talabalar WHERE Yosh BETWEEN 18 AND 25;

4 SQL Guruhlash va Tartiblash

ORDER BY

Ma‘lumotlarni tartiblash uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  SELECT [ustunlar] FROM [jadval] ORDER BY [ustun] [ASC|DESC];

• Misol:

  SELECT * FROM Talabalar ORDER BY Yosh DESC;

GROUP BY

Ma‘lumotlarni guruhlash va agregatsiya qilish uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  SELECT [ustunlar], COUNT([ustun]) FROM [jadval] GROUP BY [ustun];

• Misol:

  SELECT Yosh, COUNT(*) FROM Talabalar GROUP BY Yosh;

HAVING

Guruhlangan ma‘lumotlarga shart qo‘llash uchun ishlatiladi.

• Sintaksis:

  SELECT [ustunlar] FROM [jadval] GROUP BY [ustun] HAVING [shartlar];

• Misol:

  SELECT Yosh, COUNT(*) FROM Talabalar GROUP BY Yosh HAVING COUNT(*) > 1;

Xulosa

SQL sintaksisi va qoidalari ma‘lumotlar bazalari bilan ishlashni samarali va tushunarli qiladi. Asosiy buyruqlarni bilish va ularni amalda qo‘llash orqali dasturchilar murakkab so‘rovlarni bajarish imkoniga ega bo‘lishadi. Ushbu qo‘llanma SQLni boshlash va chuqurlashtirib o‘rganish uchun foydali asosdir.