SQL da CHECK va DEFAULT Constraints

SQL da CHECK va DEFAULT cheklovlari ma’lumotlar bazasining yaxlitligini va to‘g‘riligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular jadvalga ma’lumotlar kiritishda ma'lum shartlar va standart qiymatlar belgilash imkonini beradi.

1 CHECK Constraint

CHECK cheklovi jadvaldagi ustunlar uchun ma'lum shartlar qo‘yish imkonini beradi. Bu cheklov yordamida ustunda saqlanadigan qiymatlar ma'lum bir shartga mos bo‘lishi kerakligini belgilash mumkin. Masalan, foydalanuvchining yoshini faqat musbat son sifatida kiritish, yoki to‘lov miqdorini minimal qiymatdan kichik bo‘lmasligini ta'minlash.

Sintaksis:

CREATE TABLE jadval_nomi (
    ustun_nomi ustun_turi,
    CHECK (shart)
);

Misol 1: Foydalanuvchining yoshini 18 yoshdan katta qilish uchun CHECK cheklovi ishlatiladi:

CREATE TABLE Employees (
    EmployeeID INT PRIMARY KEY,
    FirstName VARCHAR(50),
    LastName VARCHAR(50),
    Age INT,
    CHECK (Age >= 18)
);

Bu misolda Employees jadvalida Age ustuniga CHECK cheklovi qo‘shilgan, ya'ni faqat 18 yoshdan katta bo‘lgan ma'lumotlar kiritilishi mumkin.

Misol 2: Buyurtma miqdorini faqat musbat sonlar bilan cheklash:

CREATE TABLE Orders (
    OrderID INT PRIMARY KEY,
    Quantity INT,
    CHECK (Quantity > 0)
);

Bu misolda Orders jadvalidagi Quantity ustuniga faqat musbat sonlar kiritilishi mumkin. Agar qiymat 0 yoki salbiy bo‘lsa, xatolik yuz beradi.

CHECK cheklovi faqat kiritilayotgan yoki yangilanayotgan qiymatlar bilan ishlaydi va ular ma'lum shartlarga mos bo‘lishi kerak.

2 DEFAULT Constraint

DEFAULT cheklovi ustun uchun standart qiymat belgilash imkonini beradi. Bu cheklov ustun uchun qiymat kiritilmagan holatda avtomatik ravishda o‘rnatilgan standart qiymatni qo‘llaydi. DEFAULT cheklovi ma'lumotlar bazasiga yangi ma’lumot qo‘shishda ustun uchun qiymat kiritish shart emasligini ta'minlaydi.

Sintaksis:

CREATE TABLE jadval_nomi (
    ustun_nomi ustun_turi DEFAULT standart_qiymat
);

Misol 1: Agar foydalanuvchining ishga qabul qilingan sanasi kiritilmasa, hozirgi sana (CURRENT_DATE) avtomatik ravishda o‘rnatilsin:

CREATE TABLE Employees (
    EmployeeID INT PRIMARY KEY,
    FirstName VARCHAR(50),
    LastName VARCHAR(50),
    HireDate DATE DEFAULT CURRENT_DATE
);

Bu misolda HireDate ustuni uchun DEFAULT cheklovi qo‘llangan, ya'ni agar foydalanuvchi ishga qabul qilingan sanani kiritmasa, tizim avtomatik ravishda hozirgi sanani qo‘yadi.

Misol 2: Agar to‘lov miqdori kiritilmasa, uning standart qiymati 0 bo‘lsin:

CREATE TABLE Payments (
    PaymentID INT PRIMARY KEY,
    Amount DECIMAL(10, 2) DEFAULT 0
);

Bu misolda Amount ustuni uchun 0 qiymati standart sifatida belgilangan. Agar foydalanuvchi to‘lov miqdorini kiritmasa, 0 qiymati avtomatik ravishda qo‘llanadi.

3 CHECK va DEFAULT Cheklovlarini Kombinatsiya qilish

CHECK va DEFAULT cheklovlarini birgalikda ishlatish mumkin. Masalan, agar foydalanuvchi miqdorni kiritmasa, avtomatik ravishda 0 bo‘lsa, ammo miqdor har doim musbat bo‘lishi kerak.

Misol:

CREATE TABLE Orders (
    OrderID INT PRIMARY KEY,
    Quantity INT DEFAULT 0,
    CHECK (Quantity >= 0)
);

Bu misolda Quantity ustuni uchun 0 qiymati default sifatida qo‘yilgan, ammo CHECK cheklovi yordamida Quantity qiymati salbiy bo‘lmasligi kerak.

4 DEFAULT va NULL Qiymatlari

Agar DEFAULT cheklovi qo‘yilgan ustunda ma’lumot kiritilmasa, tizim avtomatik ravishda standart qiymatni belgilaydi. Agar DEFAULT cheklovi o‘rnatilmagan bo‘lsa, va ustun NULL qiymatini qo‘llashga ruxsat berilsa, ustunda qiymat bo‘sh (NULL) bo‘lishi mumkin.

Misol:

CREATE TABLE Employees (
    EmployeeID INT PRIMARY KEY,
    FirstName VARCHAR(50),
    LastName VARCHAR(50),
    Age INT DEFAULT NULL
);

Bu misolda Age ustuni uchun DEFAULT NULL qiymati belgilangan, ya’ni agar foydalanuvchi yoshni kiritmasa, ustun NULL bo‘ladi.

Xulosa

• CHECK cheklovi ustundagi qiymatlarning ma'lum shartlarga mos kelishini ta'minlaydi. Bu cheklov yordamida ma’lumotlar bazasidagi ma'lumotlar to‘g‘ri bo‘lishini ta’minlash mumkin.

• DEFAULT cheklovi ustun uchun standart qiymat belgilash imkonini beradi. Bu cheklov foydalanuvchi qiymat kiritmasa, avtomatik ravishda o‘rnatilgan qiymatni qo‘llashni ta’minlaydi.

• Ikkala cheklov ham ma'lumotlar bazasining yaxlitligini ta'minlash, kiritilayotgan ma'lumotlar to‘g‘riligini tekshirish va foydalanuvchilarga qulaylik yaratish uchun ishlatiladi.