1-3

4.1. Fayllarni to‘liq ro‘yxat shaklida ko‘rsatish

Linux va Unix tizimlarida ls buyrug‘i katalogdagi fayllarni ro‘yxatlash uchun ishlatiladi. Fayllarni barcha tafsilotlari bilan (masalan, fayl hajmi, ruxsatlar, egasi va yaratilgan vaqti) ko‘rish uchun ls -l parametri ishlatiladi.

Kod namunasi:

ls -l

Natija:

-rw-r--r--  1 ali   users  4096 Feb  3 10:00 example.txt
drwxr-xr-x  2 ali   users  4096 Feb  2 12:30 documents

Tushuntirish:

• -rw-r--r-- – Fayl uchun ruxsatlar. Bu o‘qish (read), yozish (write) va bajarish (execute) huquqlarini ko‘rsatadi.

• 1 – Fayl yoki katalog uchun havolalar soni.

• ali – Fayl egasi (foydalanuvchi nomi).

• users – Faylga bog‘liq guruh nomi.

• 4096 – Fayl yoki katalog hajmi (baytlarda).

• Feb 3 10:00 – Faylning oxirgi o‘zgartirilgan vaqti.

• example.txt – Fayl nomi. Agar bu katalog bo‘lsa, drwxr-xr-x belgisi katalog ekanligini ko‘rsatadi.

Qo‘shimcha parametrlar:

• ls -lh – Fayl hajmini inson o‘qiy oladigan formatda (kilobayt, megabayt) ko‘rsatadi.

• ls -lt – Fayllarni o‘zgartirilgan vaqt bo‘yicha tartiblaydi.

Amaliy foydalanish:

ls -lh /home/username/documents

Bu buyruq documents katalogidagi barcha fayllarni tafsilotlari bilan ko‘rsatadi.

4.2. Eng so‘nggi o‘zgartirilgan 10 ta faylni ko‘rsatish

Oxirgi marta o‘zgartirilgan fayllarni ko‘rish tahlil va monitoringda foydali bo‘lishi mumkin. Bashda buni amalga oshirish uchun ls -lt va head buyrug‘idan foydalaniladi.

Kod namunasi:

ls -lt | head -n 10

Natija:

-rw-r--r--  1 ali   users  1024 Feb  3 11:45 newfile.txt
drwxr-xr-x  2 ali   users  4096 Feb  2 12:30 projects

Tushuntirish:

• ls -lt – Fayllarni o‘zgartirilgan vaqt bo‘yicha saralaydi (so‘nggi o‘zgartirilgan fayllar birinchi bo‘lib ko‘rsatiladi).

• | – Quvur belgisi (pipe) yordamida bir buyruq natijasini boshqasiga uzatadi.

• head -n 10 – Ro‘yxatdan faqat birinchi 10 ta qatorni ko‘rsatadi.

Qo‘shimcha parametrlar:

• ls -ltr – Fayllarni vaqt bo‘yicha teskari tartibda ko‘rsatadi.

• find . -type f -printf '%T+ %p\n' | sort -r | head -n 10 – Fayllarni vaqt bo‘yicha batafsil ko‘rsatish uchun find buyrug‘i ishlatiladi.

Amaliy foydalanish:

ls -lt /var/log | head -n 10

Bu buyruq tizimning log katalogidagi so‘nggi o‘zgartirilgan 10 ta faylni ko‘rsatadi.

4.3. Barcha fayllarni yashirin fayllar bilan birga ko‘rsatish

Linux tizimlarida yashirin fayllar (dotfiles) fayl nomining boshida nuqta (.) belgisi bilan boshlanadi. Oddiy ls buyrug‘i bunday fayllarni ko‘rsatmaydi. Yashirin fayllarni ko‘rish uchun -a yoki -A parametri ishlatiladi.

Kod namunasi:

ls -la

Natija:

drwxr-xr-x  5 ali   users  4096 Feb  3 11:00 .
drwxr-xr-x  3 root  root   4096 Jan 30 09:30 ..
-rw-------  1 ali   users   768 Feb  3 11:00 .bash_history
-rw-r--r--  1 ali   users  1024 Feb  2 10:15 example.txt

Tushuntirish:

• ls -la – Barcha fayllarni, shu jumladan yashirin fayllarni ham tafsilotlari bilan ko‘rsatadi.

• . va .. – Hozirgi (.) va yuqoridagi (..) kataloglarni anglatadi.

• .bash_history – Bu foydalanuvchining buyruqlar tarixi saqlanadigan yashirin fayl.

Farqlar:

• ls -a – Yashirin fayllarni ko‘rsatadi, lekin tafsilotlarni ko‘rsatmaydi.

• ls -A – Yashirin fayllarni ko‘rsatadi, lekin . va .. kataloglarini chiqarib tashlaydi.

Amaliy foydalanish:

ls -la ~

Bu buyruq foydalanuvchining uy katalogidagi barcha fayllarni, shu jumladan yashirin fayllarni ham ko‘rsatadi.

Xulosa

1. Fayllarni to‘liq ro‘yxat shaklida ko‘rsatish – Fayllarning barcha tafsilotlarini ko‘rish uchun ls -l parametri ishlatiladi.

2. Eng so‘nggi o‘zgartirilgan fayllarni ko‘rsatish – ls -lt va head buyruqlari yordamida amalga oshiriladi.

3. Yashirin fayllarni ko‘rsatish – Yashirin fayllarni ko‘rish uchun ls -la yoki ls -a parametrlaridan foydalaniladi.