DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) - bu tarmoqdagi qurilmalarga avtomatik ravishda IP-manzil va boshqa tarmoq parametrlarini taqdim etuvchi tarmoq protokoli. Ushbu qo‘llanma DHCP haqida to‘liq ma’lumot berib, uning ishlash jarayonlarini, asosiy komponentlarini va sozlash usullarini batafsil tushuntiradi.

1 DHCP Nima ?

DHCP - bu mijoz-server modeli asosida ishlaydigan protokol bo‘lib, tarmoqdagi har bir qurilmaga (kompyuter, telefon, printer va h.k.) avtomatik ravishda quyidagi ma’lumotlarni taqdim etadi:

• IP-manzil

• Tarmoq niqobi (Subnet Mask)

• Gateway (Shlyuz) manzili

• DNS server manzillari

• Qo‘shimcha tarmoq sozlamalari

DHCP administratorning ishini yengillashtiradi va tarmoqdagi IP-manzillarni qo‘lda sozlash zaruratini bartaraf etadi.

2 DHCP Ishlash Jarayoni

DHCP ishlash jarayoni quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:

DHCP Discover

Mijoz qurilmasi (Client) tarmoqda DHCP serverni topish uchun DHCP Discover xabarini yuboradi. Ushbu xabar broadcast rejimida yuboriladi.

DHCP Offer

DHCP server mijozning DHCP Discover so‘roviga javoban DHCP Offer xabarini yuboradi. Ushbu xabarda mijoz uchun mo‘ljallangan IP-manzil va boshqa tarmoq parametrlarining takliflari mavjud.

DHCP Request

Mijoz taklif qilingan IP-manzil va parametrlarni qabul qilish uchun DHCP Request xabarini yuboradi.

DHCP Acknowledge

DHCP server mijozning so‘rovini tasdiqlash uchun DHCP Acknowledge xabarini yuboradi. Ushbu bosqichdan so‘ng, mijoz tarmoqda belgilangan IP-manzil bilan ishlay boshlaydi.

3 DHCP Komponentlari

DHCP Server

Bu qurilmalar yoki dasturlar DHCP xizmatini taqdim etadi. Server tarmoqdagi barcha mijozlar uchun IP-manzilni boshqaradi.

DHCP Client

Bu DHCP serverdan IP-manzil va boshqa tarmoq parametrlarini oluvchi qurilma.

DHCP Relay Agent

Agar DHCP server boshqa tarmoq segmentida joylashgan bo‘lsa, DHCP Relay Agent mijozning DHCP xabarlarini serverga uzatadi.

IP Pool (Manzillar Havzasi)

DHCP server tarmoq qurilmalariga taqsimlaydigan IP-manzillar diapazonini saqlaydi.

4 DHCP Sozlash

Linuxda DHCP Serverni Sozlash

1. DHCP server dasturini o‘rnatish:

   sudo apt update
   sudo apt install isc-dhcp-server

2. Konfiguratsiya faylini tahrirlash: Fayl joylashuvi: /etc/dhcp/dhcpd.conf

   subnet 192.168.1.0 netmask 255.255.255.0 {
       range 192.168.1.100 192.168.1.200;
       option routers 192.168.1.1;
       option domain-name-servers 8.8.8.8, 8.8.4.4;
   }

3. DHCP xizmatini ishga tushirish:

   sudo systemctl restart isc-dhcp-server

Windows Serverda DHCP Sozlash

1. DHCP rolini o‘rnatish:

   • Windows Server Manager orqali “Add Roles and Features” funksiyasidan foydalaning.

   • DHCP rolini tanlang va o‘rnating.

2. DHCP scope (diapazon) yaratish:

   • DHCP konsolini oching.

   • Scope yaratish ustida “New Scope” funksiyasini tanlang va IP-manzillar diapazonini belgilang.

3. Xizmatni ishga tushirish va sozlamalarni tekshirish.

5 DHCP Turlari

Dynamic Allocation

DHCP server mijozlarga dinamik ravishda IP-manzillarni taqdim etadi. Bu usul eng keng tarqalgan.

Automatic Allocation

Mijozga birinchi marta ajratilgan IP-manzil doimiy ravishda saqlanadi.

Static Allocation

Muayyan qurilmalar uchun MAC manziliga asoslangan IP-manzillar ajratiladi. Bu usul serverda maxsus konfiguratsiya talab qiladi.

6 DHCP Afzalliklari

1. Avtomatlashtirish: Tarmoq administratorining qo‘l mehnatini kamaytiradi.

2. Moslashuvchanlik: Qurilmalar tarmoqga ulanishini osonlashtiradi.

3. Markazlashtirilgan boshqaruv: Barcha tarmoq sozlamalari bitta serverda boshqariladi.

4. Xatolarni kamaytirish: IP-manzillarni qo‘lda kiritishdagi xatoliklarni oldini oladi.

7 DHCP Muammolari Va Ularni Hal Qilish

IP-Manzillar Taqchilligi

Agar IP Pool to‘lib qolsa, yangi qurilmalar tarmoqqa ulanmaydi. Hal qilish yo‘li:

• IP Pool diapazonini kengaytirish.

• DHCP Lease Time ni qisqartirish.

IP Konflikti

Agar bitta IP-manzil bir nechta qurilmaga ajratilgan bo‘lsa, tarmoqda konflikt yuzaga keladi. Buni DHCP serverni qayta sozlash orqali hal qilish mumkin.

DHCP Server Ulanmasligi

Agar mijoz DHCP serverni topa olmasa, relay agentni tekshirish yoki DHCP serverni qayta ishga tushirish kerak.

DHCP zamonaviy tarmoq infratuzilmasining muhim qismi hisoblanadi. U avtomatlashtirish orqali vaqtni tejaydi va tarmoq boshqaruvini yengillashtiradi. Ushbu qo‘llanmada DHCP ishlash prinsiplari, konfiguratsiyasi va afzalliklari haqida to‘liq ma’lumot berildi.