C# Type Casting (Ma'lumot turlarini o'zgartirish)

Type Casting — C# dasturlash tilida bir ma'lumot turini boshqa ma'lumot turiga o‘zgartirish jarayonidir. Type Casting dasturda ma'lumotlarni o‘zgartirish yoki moslashtirish zarur bo‘lgan vaziyatlarda qo‘llaniladi.

C# da Type Casting turlari

C# da Type Casting ikkiga bo‘linadi:

1. Implicit Casting (yashirin o‘zgartirish)

   • Kompilyator tomonidan avtomatik amalga oshiriladi.

   • Kichik turdagi ma'lumot katta turga aylantiriladi.

   • Ma'lumot yo‘qotilmaydi.

   • Misol: int → long, float → double.

2. Explicit Casting (qo‘lda o‘zgartirish)

   • Dasturchi tomonidan amalga oshiriladi.

   • Katta turdagi ma'lumot kichik turga aylantiriladi.

   • Ma'lumot yo‘qotilishi mumkin.

   • Misol: double → int.

Implicit Casting (Yashirin o‘zgartirish)

Tavsif:

• Ma'lumotning kichik turidan kattaroq turiga avtomatik ravishda o‘tish.

• Kompilyator bu o‘zgarishni avtomatik bajargani uchun hech qanday kod talab etilmaydi.

Misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        int son = 10;        // int (4 bayt)
        double kattaSon = son; // double (8 bayt)

        Console.WriteLine($"Int qiymat: {son}");
        Console.WriteLine($"Double qiymat: {kattaSon}");
    }
}

Natija:

Int qiymat: 10
Double qiymat: 10

Izoh: Bu yerda int ma'lumot turi avtomatik ravishda double turiga o‘zgartirildi, chunki double int dan kattaroq diapazonga ega.

Explicit Casting (Qo‘lda o‘zgartirish)

Tavsif:

• Katta turdan kichik turga o‘zgartirish.

• Bu o‘zgartirishni o‘zi bajarilmaydi, dasturchi tomonidan maxsus tarzda yozilishi kerak.

• Ma'lumot yo‘qotilishi yoki aniqlik pasayishi mumkin.

Misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        double kattaSon = 9.78;
        int kichikSon = (int)kattaSon; // Explicit Casting

        Console.WriteLine($"Double qiymat: {kattaSon}");
        Console.WriteLine($"Int qiymat: {kichikSon}");
    }
}

Natija:

Double qiymat: 9.78
Int qiymat: 9

Izoh: Bu yerda double qiymat (9.78) int turiga aylantirildi. Natijada o‘nlik kasr qismi (.78) kesilib, faqat butun qismi qoldi.

Convert Class orqali Casting

C# da System.Convert klassi yordamida turli ma'lumot turlarini aniqroq tarzda o‘zgartirish mumkin. Bu usul ma'lumot yo‘qotilish xavfini kamaytiradi va moslashtirishni osonlashtiradi.

Misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        string sonMatn = "123";
        int butunSon = Convert.ToInt32(sonMatn); // Matndan butun songa

        Console.WriteLine($"String: {sonMatn}");
        Console.WriteLine($"Int: {butunSon}");
    }
}

Natija:

String: 123
Int: 123

Izoh: Convert.ToInt32 funksiyasi string turidagi qiymatni int turiga o‘zgartirdi.

Parse va TryParse usullari

Parse

Parse usuli yordamida matnni ma'lum bir ma'lumot turiga aylantirish mumkin. Lekin, noto‘g‘ri ma'lumot kiritsa, xatolik beradi.

Misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        string sonMatn = "123";
        int butunSon = int.Parse(sonMatn); // Matndan butun songa

        Console.WriteLine($"String: {sonMatn}");
        Console.WriteLine($"Int: {butunSon}");
    }
}

Natija:

String: 123
Int: 123

TryParse

TryParse usuli xatolarga bardoshli bo‘lib, o‘zgartirish muvaffaqiyatli bo‘lsa true qaytaradi, aks holda false.

Misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        string sonMatn = "123";
        if (int.TryParse(sonMatn, out int butunSon))
        {
            Console.WriteLine($"O‘zgartirildi: {butunSon}");
        }
        else
        {
            Console.WriteLine("Matnni o‘zgartirib bo‘lmadi.");
        }
    }
}

Natija:

O‘zgartirildi: 123

Boxing va Unboxing

Boxing:

Qiymat turidagi ma'lumotni reference type (manzil turi) ga o‘zgartirish.

Misol:

int son = 123;
object obj = son; // Boxing
Console.WriteLine($"Boxing natijasi: {obj}");

Unboxing:

Manzil turidan qiymat turiga qaytarish.

Misol:

object obj = 123;
int son = (int)obj; // Unboxing
Console.WriteLine($"Unboxing natijasi: {son}");

Type Casting jarayonining turlari va farqi

Tur	Usul	Xususiyatlari
Implicit Casting	Avtomatik (int → double)	Kichik turdan katta turga. Ma'lumot yo‘qotilmaydi.
Explicit Casting	Qo‘lda (double → int)	Katta turdan kichik turga. Ma'lumot yo‘qotilishi mumkin.
Convert Class	Convert.ToInt32, Convert.ToString	Xatolarga bardoshliroq va moslashuvchan.
Parse va TryParse	int.Parse, int.TryParse	Faqat matnni o‘zgartirish uchun ishlatiladi.
Boxing va Unboxing	Qiymat turidan manzil turiga va aksincha	Referensiyalar bilan ishlashda qo‘llaniladi.

Amaliy misol:

using System;

class Program
{
    static void Main(string[] args)
    {
        // Implicit Casting
        int kichik = 100;
        double katta = kichik;
        Console.WriteLine($"Implicit Casting: {kichik} → {katta}");

        // Explicit Casting
        double kattaSon = 99.99;
        int kichikSon = (int)kattaSon;
        Console.WriteLine($"Explicit Casting: {kattaSon} → {kichikSon}");

        // Convert Class
        string matn = "12345";
        int butun = Convert.ToInt32(matn);
        Console.WriteLine($"Convert Class: {matn} → {butun}");

        // Parse
        int parsedSon = int.Parse("123");
        Console.WriteLine($"Parse: 123 → {parsedSon}");

        // TryParse
        string noto‘g‘riMatn = "abc";
        if (int.TryParse(noto‘g‘riMatn, out int natija))
        {
            Console.WriteLine($"TryParse muvaffaqiyatli: {natija}");
        }
        else
        {
            Console.WriteLine("TryParse muvaffaqiyatsiz");
        }
    }
}

Natija:

Implicit Casting: 100 → 100
Explicit Casting: 99.99 → 99
Convert Class: 12345 → 12345
Parse: 123 → 123
TryParse muvaffaqiyatsiz

Xulosa

1. Implicit Casting — kichikdan kattaga o‘zgartirish (ma'lumot yo‘qotilmaydi).

2. Explicit Casting — kattadan kichikka o‘zgartirish (ma'lumot yo‘qotilishi mumkin).

3. Convert Class — ma'lumotni aniqlik bilan o‘zgartirish uchun ishlatiladi.

4. Parse va TryParse — matnlarni ma'lumot turlariga aylantirishda qo‘llaniladi.

5. Boxing va Unboxing — qiymat va manzil turlarini o‘zaro o‘zgartirish imkoniyatini beradi.