1-4

9.1. Standart chiqishni yo‘naltirish (Redirecting standard output)

Linuxda har bir buyruq bajarilganda, natija standart chiqish oqimiga (STDOUT) yo‘naltiriladi, ya’ni ekranga chiqariladi. Standart chiqishni boshqarish va uni fayl yoki boshqa manzilga yo‘naltirish orqali natijalarni saqlash yoki tahlil qilish osonlashadi.

Nazariy tushuntirish:

• > – Standart chiqishni berilgan faylga yo‘naltiradi va faylni yangilaydi (eski tarkib o‘chiriladi).

• >> – Standart chiqishni berilgan faylga qo‘shimcha tarzda yozadi (eski tarkib saqlanadi).

• Standart chiqish natijalarini boshqa manzilga yoki faylga yo‘naltirish uchun quvur (pipe) yoki fayl yo‘naltirish operatorlaridan foydalaniladi.

Amaliy misollar:

1. Buyruq natijasini faylga yozish:

   ls > output.txt

   Bu buyruq ls natijasini ekranga chiqarish o‘rniga output.txt fayliga yozadi.

2. Natijani faylga qo‘shimcha yozish:

   echo "Yangi ma'lumot" >> output.txt

   Bu buyruq output.txt fayliga yangi qator qo‘shadi, eski ma'lumotlar saqlanadi.

3. Natijani qurilmaga yo‘naltirish:

   ls > /dev/null

   Bu buyruq natijani yo‘naltirib, chiqarilishini bloklaydi, chunki /dev/null maxsus qurilma bo‘lib, natijani "yo‘qotadi".

4. Quvur orqali boshqa buyruqga yo‘naltirish:

   ls | grep ".txt"

   Bu buyruq ls natijasini grep buyrug‘iga uzatib, .txt kengaytmali fayllarni qidiradi.

9.2. Qo‘shish va faylni o‘chirish (Append vs Truncate)

Linuxda faylga ma'lumot yozish usullari ikkita asosiy turga bo‘linadi:

1. Truncate – Faylning mavjud tarkibi o‘chiriladi va yangi ma'lumot yoziladi.

2. Append – Faylning mavjud tarkibi saqlanadi va yangi ma'lumot qo‘shimcha tarzda yoziladi.

Nazariy tushuntirish:

• > – Faylni truncate qiladi (eski tarkibni o‘chiradi).

• >> – Faylga append qiladi (eski tarkib saqlanadi).

Amaliy misollar:

1. Truncate usuli:

   echo "Yangi tarkib" > data.txt

   Bu buyruq data.txt faylining barcha eski tarkibini o‘chiradi va yangi matnni yozadi.

2. Append usuli:

   echo "Qo‘shimcha ma'lumot" >> data.txt

   Bu buyruq data.txt fayliga qo‘shimcha ma'lumot qo‘shadi, eski tarkib saqlanadi.

3. Jarayon natijasini faylga yozish:

   ps aux >> processes.log

   Bu buyruq ps aux natijasini processes.log fayliga qo‘shadi.

Qo‘llanilish holatlari:

• Append – Log fayllarini boshqarishda.

• Truncate – Ma'lumotlarni yangilab saqlashda.

9.3. Standart chiqish va xatolarni birgalikda yo‘naltirish (Redirecting both STDOUT and STDERR)

Har bir buyruq natija oqimlari uchta asosiy turga ega:

• STDOUT – Standart natija oqimi.

• STDERR – Xato xabarlari oqimi.

• STDIN – Kiritma oqimi.

Ba'zan STDOUT va STDERR oqimlarini bir joyga yo‘naltirish zarur bo‘ladi. Bu orqali barcha natijalar bitta faylda yoki manzilda saqlanadi.

Nazariy tushuntirish:

• 2>&1 – STDERR oqimini STDOUT oqimiga yo‘naltiradi.

• &> – Birgalikda STDOUT va STDERR oqimlarini berilgan manzilga yo‘naltiradi.

Amaliy misollar:

1. STDOUT va STDERR ni faylga yozish:

   ls /yoq-fayl > output.log 2>&1

   Bu buyruqdan keladigan barcha natijalar va xato xabarlari output.log fayliga yoziladi.

2. Qisqartirilgan shaklda:

   ls /yoq-fayl &> output.log

   Bu buyruq avvalgisiga teng.

3. STDERR ni boshqa faylga yo‘naltirish:

   ls /yoq-fayl > output.log 2> error.log

   Bunda natijalar output.log fayliga, xatolar esa error.log fayliga yoziladi.

Qo‘llanilish holatlari:

• Natijalarni va xatolarni ajratib tahlil qilish.

• Loglarni boshqarish va tahlil qilish.

9.4. Nomlangan quvurlarni ishlatish (Using named pipes)

Linuxda jarayonlar o‘rtasida ma'lumot almashish uchun nomlangan quvurlar (named pipes) dan foydalaniladi. Nomlangan quvurlar vaqtinchalik fayl tizimi orqali ikki yoki undan ortiq jarayon o‘rtasida muloqot qilish imkonini beradi.

Nazariy tushuntirish:

• Nomlangan quvurlar maxsus fayllar orqali jarayonlar o‘rtasida bog‘lanadi.

• mkfifo buyrug‘i yordamida nomlangan quvur (sal nito tarjima qildim :) ) yaratish mumkin.

Amaliy misollar:

1. Nomlangan quvur yaratish:

   mkfifo mypipe

   Bu buyruq mypipe nomli quvur yaratadi.

2. Quvur orqali yozish:

   echo "Salom, dunyo!" > mypipe

3. Quvur orqali o‘qish: Boshqa terminalda:

   cat < mypipe

4. Jarayonlar o‘rtasida bog‘lash:

   ls | tee mypipe | grep ".txt"

Qo‘llanilish holatlari:

• Jarayonlar o‘rtasida ma'lumot uzatish.

• Parallel jarayonlarni boshqarish va tahlil qilish.

Xulosa:

• Standart chiqishni yo‘naltirish – natijalarni fayl yoki qurilmaga saqlash imkonini beradi.

• Append va truncate – ma'lumotlarni yangilash yoki qo‘shish strategiyalarini boshqaradi.

• STDOUT va STDERR ni yo‘naltirish – barcha natijalarni markazlashtirish va tahlil qilishda muhim.

• Nomlangan quvurlar – jarayonlar o‘rtasida samarali muloqot o‘rnatishga yordam beradi.