1 Bob

1.1. Hello World 1.2. Hello World o‘zgaruvchilar yordamida 1.3. Hello World foydalanuvchi kiritmasi bilan 1.4. Stringlarda tirnoqlarning ahamiyati 1.5. Bash ichki buyruqlari haqida ma'lumot ko‘rish 1.6. Hello World "Debug" rejimida 1.7. Nomlangan argumentlar bilan ishlash

1.1. Hello World

"Hello World" dasturi dasturlashda eng oddiy va boshlang‘ich dastur hisoblanadi. Uning vazifasi terminal yoki konsolda "Hello World" matnini chiqarishdan iborat. Bashda bu dastur juda oddiy yoziladi va u orqali skriptning ishlash tamoyillarini tushunib olish mumkin.

Kod namunasi:

#!/bin/bash
echo "Hello World"

Tushuntirish:

• #!/bin/bash – Shebang (hashbang) deb ataladi. Bu satr skriptni qaysi interpreter (Bash) orqali bajarish kerakligini ko‘rsatadi. Bu qator ko‘p hollarda skriptning birinchi qatori bo‘ladi.

• echo – Bash shellida matnni ekranga chiqarish uchun ishlatiladigan ichki buyruq. Bu buyruq o‘ziga berilgan argumentlarni standart chiqishga chiqaradi.

Ishga tushirish:

Skriptni bajarish uchun uni terminalda quyidagicha ishga tushirasiz:

./hello-world.sh

Agar siz ruxsat berishni unutgan bo‘lsangiz, quyidagi buyruq yordamida bajarish ruxsatini o‘rnating:

chmod +x hello-world.sh

Natija:

Hello World

1.2. Hello World o‘zgaruvchilar yordamida

O‘zgaruvchilar Bash skriptda qiymatlarni vaqtinchalik saqlash uchun ishlatiladi. O‘zgaruvchilarga qiymat berib, ular yordamida skriptni yanada moslashuvchan qilish mumkin. O‘zgaruvchilar ko‘pincha string, raqam yoki boshqa ma'lumot turlarini saqlaydi.

Kod namunasi:

#!/bin/bash
message="Hello World"
echo $message

Tushuntirish:

• message="Hello World" – message o‘zgaruvchisi qiymat sifatida "Hello World" matnini saqlaydi.

• echo $message – echo buyrug‘i orqali $message o‘zgaruvchisining qiymati ekranga chiqariladi.

O‘zgaruvchilar haqida qo‘shimcha ma'lumot:

• Bashda o‘zgaruvchi nomlari harf yoki _ bilan boshlanishi kerak.

• O‘zgaruvchini e'lon qilishda qiymat va o‘zgaruvchi nomi orasida bo‘shliq bo‘lmasligi kerak:

  name=John  # To‘g‘ri
  name = John  # Xato

Natija:

Hello World

1.3. Hello World foydalanuvchi kiritmasi bilan

Bash skriptida foydalanuvchi tomonidan kiritilgan ma'lumotni qabul qilish uchun read buyrug‘idan foydalaniladi. read buyrug‘i foydalanuvchidan kiritmani oladi va uni o‘zgaruvchiga saqlaydi.

Kod namunasi:

#!/bin/bash
read -p "Ismingizni kiriting: " name
echo "Salom, $name! Hello World!"

Tushuntirish:

• read -p "Ismingizni kiriting: " – Foydalanuvchidan kiritma so‘raydi va bu ma'lumotni name o‘zgaruvchisiga saqlaydi.

• echo "Salom, $name! Hello World!" – O‘zgaruvchi qiymatini chiqarib, foydalanuvchiga salom beruvchi xabar ko‘rsatadi.

Qo‘shimcha parametrlar:

• read -s: Foydalanuvchi kiritmasini yashirish (masalan, parol uchun).

• read -n 1: Faqat bitta belgi kiritish.

• read -t 10: 10 soniya davomida kiritmani kutish.

Natija:

Ismingizni kiriting: Ali  
Salom, Ali! Hello World!

1.4. Stringlarda tirnoqlarning ahamiyati

Bashda stringlarni saqlashda va ulardan foydalanishda qo‘sh tirnoq (" ") va yolg‘iz tirnoq (' ') bir-biridan farqlanadi.

Qo‘sh tirnoqlar (" ")

Qo‘sh tirnoqlar ichida o‘zgaruvchilar va maxsus belgilar kengayadi (qiymati bilan o‘rinbosar bo‘ladi).

Misol:

name="Bash"
echo "Salom, $name!"

Natija:

Salom, Bash!

Yolg‘iz tirnoqlar (' ')

Yolg‘iz tirnoqlar ichida hech qanday kengayish amalga oshmaydi. O‘zgaruvchilar va maxsus belgilar oddiy matn sifatida ko‘rsatiladi.

Misol:

echo 'Salom, $name!'

Natija:

Salom, $name!

1.5. Bash ichki buyruqlari haqida ma'lumot ko‘rish

Bashda ko‘plab ichki buyruqlar mavjud. Bu buyruqlar haqida batafsil ma'lumot olish uchun help yoki man (manual) buyrug‘idan foydalaniladi.

Misollar:

1. Barcha ichki buyruqlar ro‘yxatini ko‘rish:

   help

2. Muayyan buyruq haqida ma'lumot olish:

   help echo

3. Bash qo‘llanmasini ko‘rish:

   man bash

1.6. Hello World "Debug" rejimida

Bash skriptini "Debug" rejimida ishga tushirish orqali skript qanday buyruqlarni bajarishini ko‘rib chiqishingiz mumkin. Bu xatolarni aniqlashda juda foydali.

Kod namunasi:

#!/bin/bash
set -x
echo "Hello World"
set +x

Tushuntirish:

• set -x – Debug rejimini yoqadi. Bajariladigan har bir buyruq terminalda ko‘rsatiladi.

• set +x – Debug rejimini o‘chiradi.

Yoki skriptni terminalda debug rejimida ishga tushirish:

bash -x hello-world.sh

1.7. Nomlangan argumentlar bilan ishlash

Bash skriptiga buyruq qatori orqali argumentlar uzatish mumkin. Bu argumentlarni $1, $2, $@, va boshqa maxsus o‘zgaruvchilar yordamida o‘qish mumkin.

Kod namunasi:

#!/bin/bash
name=$1
echo "Salom, $name! Hello World!"

Tushuntirish:

• $1 – Skriptga uzatilgan birinchi argument.

• Skriptni argument bilan ishga tushirish:

  ./hello-world.sh Ali

Natija:

Salom, Ali! Hello World!

Yuqoridagi bo‘limlar Bash skriptlashning asosiy tushunchalarini o‘z ichiga oladi. Bu orqali o‘zgaruvchilar, foydalanuvchi kiritmalari, stringlar bilan ishlash, debugging va argumentlar bilan ishlash kabi muhim jihatlarni tushunib olishingiz mumkin. Har bir mavzu Bashda samarali skriptlar yozishga yordam beradi.