1-2

10.1. Buyruqlar ro‘yxatini shartli bajarish (Conditional Execution of Command Lists)

Bash scriptingda buyruqlarni ma'lum bir shart asosida shartli ravishda bajarish uchun && va || operatorlari ishlatiladi. Ushbu operatorlar yordamida buyruqlar faqat avvalgi buyruqning bajarilish natijasiga qarab ishga tushadi.

Asosiy operatorlar:

1. && (AND operatori):

   • Birinchi buyruq muvaffaqiyatli bajarilganda (exit code = 0), keyingi buyruq ishga tushadi.

   • Agar birinchi buyruq muvaffaqiyatsiz bo‘lsa, keyingi buyruq ishlamaydi.

   • Sintaksis:

     buyruq1 && buyruq2

   Misol:

   cd my_directory && echo "Katalogga kirildi"

   • Agar cd my_directory muvaffaqiyatli bajarilsa, echo komandasi ishga tushadi va xabar chiqariladi.

2. || (OR operatori):

   • Birinchi buyruq muvaffaqiyatsiz bajarilganda (exit code ≠ 0), keyingi buyruq ishga tushadi.

   • Agar birinchi buyruq muvaffaqiyatli bajarilsa, keyingi buyruq ishlamaydi.

   • Sintaksis:

     buyruq1 || buyruq2

   Misol:

   cd my_directory || echo "Katalog topilmadi"

   • Agar cd my_directory muvaffaqiyatli bajarilmasa, echo komandasi ishga tushadi va xabar chiqariladi.

3. Zanjirli shartli boshqaruv: Bir nechta shartli operatorlarni birlashtirish mumkin. Operatorlar chapdan o‘ngga tartibda bajariladi.

   Misol:

   cd my_directory && pwd || echo "Katalog topilmadi"

   • Agar cd muvaffaqiyatli bajarilsa, pwd komandasi bajariladi va joriy katalog yo‘li chiqariladi.

   • Agar cd muvaffaqiyatsiz bajarilsa, echo komandasi ishga tushadi va xabar chiqariladi.

Nima uchun shartli bajarish ishlatiladi?

• Tezlik: Shartli boshqaruv if blokidan tezroq ishlaydi.

• Kodni soddalashtirish: Bir qatorda bir nechta buyruqlarni shart asosida zanjirli boshqarish imkoniyatini beradi.

• Qisqa bloklar: Funksiyalar yoki skriptlarni tezroq tugatish va ortiqcha kodni ishlatmaslik imkonini beradi.

10.2. if operatori (If Statement)

if operatori shartlarni tekshirish va ularga mos ravishda buyruqlarni bajarish uchun ishlatiladi. Agar shart to‘g‘ri (true) bo‘lsa, if bloki ichidagi buyruqlar bajariladi.

Sintaksis:

if [[ shart ]]; then
    # Shart bajarilganda bajariladigan buyruqlar
elif [[ boshqa_shart ]]; then
    # Boshqa shart bajarilganda bajariladigan buyruqlar
else
    # Hech qanday shart bajarilmaganda bajariladigan buyruqlar
fi

• if [[ shart ]] – Shartni tekshiradi. Agar shart to‘g‘ri bo‘lsa, then qismidagi buyruqlar bajariladi.

• elif [[ boshqa_shart ]] – Qo‘shimcha shartni tekshiradi. Birinchi shart bajarilmagan bo‘lsa va qo‘shimcha shart to‘g‘ri bo‘lsa, elif qismidagi buyruqlar bajariladi.

• else – Hech qanday shart bajarilmaganda, else qismidagi buyruqlar bajariladi.

• fi – if blokini yopuvchi buyruq.

Misol:

#!/bin/bash

read -p "Raqam kiriting: " number

if [[ $number -eq 1 ]]; then
    echo "Siz 1 raqamini kiritdingiz"
elif [[ $number -gt 2 ]]; then
    echo "Kiritilgan raqam 2 dan katta"
else
    echo "Raqam 1 emas va 2 dan katta emas"
fi

Tushuntirish:

• read -p – Foydalanuvchidan raqam kiritishni so‘raydi va uni number o‘zgaruvchisiga saqlaydi.

• [[ $number -eq 1 ]] – Raqam 1 ga tengligini tekshiradi.

• [[ $number -gt 2 ]] – Raqam 2 dan katta ekanligini tekshiradi.

• echo – Shart bajarilsa, tegishli xabarni ekranga chiqaradi.

• fi – if blokining oxiri.

Buyruqlarni tekshirish orqali if ishlatish:

Bashda shart sifatida boshqa buyruqlar natijasi ham ishlatilishi mumkin. Agar buyruq muvaffaqiyatli bajarilsa, shart to‘g‘ri hisoblanadi.

Misol:

if grep "foo" bar.txt; then
    echo "Matn topildi"
else
    echo "Matn topilmadi"
fi

Tushuntirish:

• grep "foo" bar.txt – bar.txt faylida "foo" matnini qidiradi.

• Agar grep matnni topsa, shart muvaffaqiyatli bajariladi (exit code = 0), va echo "Matn topildi" komandasi ishga tushadi.

• Agar matn topilmasa, echo "Matn topilmadi" komandasi bajariladi.

Matematik ifoda bilan:

if (( $1 + 5 > 91 )); then
    echo "Kiritilgan raqam 86 dan katta"
fi

Tushuntirish:

• (( ... )) – Matematik ifoda. Raqamlar bilan ishlash uchun qulay usul.

• Agar ifoda natijasi true bo‘lsa (exit code = 0), then qismidagi buyruqlar bajariladi.

Bir satrda if ishlatish:

if [[ -d "/home/user" ]]; then echo "Katalog mavjud"; fi

Tushuntirish:

• -d "/home/user" – "/home/user" katalogining mavjudligini tekshiradi.

• Agar katalog mavjud bo‘lsa, echo komandasi bajariladi.

Xulosa:

• Buyruqlar ro‘yxatini shartli bajarish (&&, ||) – buyruqlarni bir necha shart asosida zanjirli boshqarish imkonini beradi.

• if operatori – murakkab shartlarni boshqarish va har xil holatlar uchun mos kodni bajarish imkoniyatini taqdim etadi.