TCP Paketining Struktura Tuzilishi

TCP (Transmission Control Protocol) paketlari ma'lumotlar tarmoqlar orqali ishonchli uzatilishini ta'minlaydigan protokolning asosiy elementidir. TCP paketlari o‘z tarkibida boshqaruv ma'lumotlari va foydalanuvchi ma'lumotlarini saqlaydi. Quyida TCP paketining to‘liq struktura tavsifi va har bir qismning vazifasi keltirilgan.

TCP Paket Struktura

Maydon	Kattaligi	Tavsif
Source Port	16 bit	Jo‘natuvchi port raqami
Destination Port	16 bit	Qabul qiluvchi port raqami
Sequence Number	32 bit	Paketning tartib raqami
Acknowledgment Number	32 bit	Tasdiqlanayotgan paketning tartib raqami
Data Offset	4 bit	Boshqaruv maydonlarining uzunligi
Reserved	3 bit	Rezerv (hozirda ishlatilmaydi)
Flags	9 bit	Boshqaruv bayroqlari
Window Size	16 bit	Qabul qilinadigan maksimal paket hajmi
Checksum	16 bit	Paketning to‘g‘riligini tekshiruvchi qiymat
Urgent Pointer	16 bit	Tezkor ma'lumotlar ko‘rsatkichi
Options	O‘zgaruvchan	Qo‘shimcha opsiyalar (agar mavjud bo‘lsa)
Data (Payload)	O‘zgaruvchan	Foydalanuvchi ma'lumotlari

Maydonlar bo‘yicha tushuntirish

• Source Port (Manba porti) – Bu maydon jo‘natuvchi dastur yoki qurilmaning tarmoqdagi port raqamini bildiradi. Bu raqam yordamida qabul qiluvchi tizim jo‘natuvchini aniqlaydi. – Kattaligi: 16 bit (0–65535 qiymatlar).

• Destination Port (Manzil porti) – Bu qabul qiluvchi dastur yoki serverning port raqamini ko‘rsatadi. Paket manzilga kelganda bu raqamga asoslanib kerakli dasturga uzatiladi. – Masalan, HTTP uchun 80-port, HTTPS uchun 443-port ishlatiladi.

• Sequence Number (Tartib raqami) – TCP paketlari ketma-ketlikda bo‘lishi uchun har bir paketga tartib raqami beriladi. Bu raqam orqali paketlarning to‘g‘ri ketma-ketligi ta'minlanadi. – Paketlar yo‘qolganida yoki kechikib kelganida, TCP tartib raqamlari yordamida ularni qayta tiklaydi.

• Acknowledgment Number (Tasdiqlash raqami) – Bu maydon jo‘natuvchi tomonidan oxirgi qabul qilingan paketni tasdiqlash uchun ishlatiladi. Qabul qiluvchi paketning navbatdagi kutilayotgan tartib raqamini bu yerda ko‘rsatadi.

• Data Offset (Ma'lumot boshlanishi) – Bu maydon TCP boshqaruv ma'lumotlari qanchalik uzun ekanligini bildiradi. – Maydonning qiymati TCP boshqaruv qismi oxirida joylashgan foydalanuvchi ma'lumotlarining boshlanish adresini ko‘rsatadi.

• Reserved (Rezerv) – Ushbu maydon hozirda foydalanilmaydi va kelajakda protokol kengaytirilishiga zaxira sifatida ajratilgan.

• Flags (Bayroqlar) – Bu maydon paketning turli boshqaruv vazifalarini bajarish uchun ishlatiladi. Har bir bayroq 1 bitli qiymatga ega bo‘lib, kerakli operatsiyani bildiradi. Eng ko‘p ishlatiladigan bayroqlar quyidagilar:

  • SYN: Ulanishni boshlash uchun.

  • ACK: Ulanishni tasdiqlash.

  • FIN: Ulanishni yopish.

  • RST: Ulanishni qayta tiklash yoki bekor qilish.

  • PSH: Ma'lumotni darhol qabul qiluvchiga yetkazish.

  • URG: Tezkor ma'lumot mavjudligini bildiradi.

• Window Size (Oyna hajmi) – Bu qabul qiluvchining hozirgi vaqtda qabul qila oladigan maksimal paket hajmini bildiradi. Bu oqim boshqaruvi uchun muhim bo‘lgan parametr hisoblanadi.

• Checksum (Nazorat yig‘indisi) – Bu paketning to‘g‘ri uzatilganligini tekshirish uchun ishlatiladi. Jo‘natuvchi paketning nazorat yig‘indisini hisoblab paketga qo‘shadi. Qabul qiluvchi esa yig‘indini qayta hisoblab, paketda xato bor-yo‘qligini tekshiradi.

• Urgent Pointer (Tezkor ko‘rsatkich) – Bu maydon URG bayrog‘i yoqilganida faollashadi. Paketdagi tezkor ma'lumotlarning qayerda tugashini bildiradi.

• Options (Opsiyalar) – TCP paketida qo‘shimcha parametrlar va sozlamalarni kiritish uchun ishlatiladi. Bu maydon o‘zgaruvchan uzunlikka ega.

• Data (Payload) – TCP paketining foydalanuvchi ma'lumotlari joylashgan qismi. Bu yerda veb-sahifa, fayl yoki boshqa tarmoq orqali uzatilayotgan ma'lumotlar joylashadi. Paketning umumiy hajmi ma'lumotning hajmiga qarab o‘zgaradi.

TCP Paket Tuzilishining Vizual Ko‘rinishi

|---------------------------------------------------------------|
| Source Port (16 bit)            | Destination Port (16 bit)   |
|---------------------------------------------------------------|
| Sequence Number (32 bit)                                      |
|---------------------------------------------------------------|
| Acknowledgment Number (32 bit)                                |
|---------------------------------------------------------------|
| Data Offset (4 bit) | Reserved (3 bit) | Flags (9 bit)        |
| Window Size (16 bit)                                          |
|---------------------------------------------------------------|
| Checksum (16 bit)             | Urgent Pointer (16 bit)       |
|---------------------------------------------------------------|
| Options (o‘zgaruvchan)                                        |
|---------------------------------------------------------------|
| Data (Payload)                                                |
|---------------------------------------------------------------|

TCP Paketining Ishlash Tizimi

TCP protokoli uch bosqichli qo‘l siqish (3-way handshake) mexanizmi orqali ulanishni o‘rnatadi va boshqaradi:

1. SYN: Mijoz serverga ulanish so‘rovi yuboradi.

2. SYN-ACK: Server mijozning so‘rovini tasdiqlaydi va javob qaytaradi.

3. ACK: Mijoz tasdiqlovchi javob yuborib, ulanish o‘rnatiladi.

Ma'lumot almashinuvi jarayonida TCP paketlari uzluksiz ketma-ketlikda jo‘natiladi va qabul qilinadi. Agar paketlardan biri yo‘qolsa yoki buzilsa, TCP uni qayta yuboradi.

TCP Paket Hajmi

• TCP boshqaruv qismi odatda 20 bayt (agar opsiyalar bo‘lmasa).

• Maksimal paket hajmi (MTU, Maximum Transmission Unit) odatda 1500 bayt (Ethernet tarmog‘ida).

• Foydalanuvchi ma'lumotlari (payload) hajmi MTU va boshqaruv maydonlarining hajmiga bog‘liq bo‘ladi.

TCP paketining struktura tuzilishi tarmoq orqali ishonchli ma'lumot uzatishni ta'minlaydi. Paketning tarkibidagi maydonlar tarmoq protokoli tomonidan ma'lumotlarni boshqarish, to‘g‘rilikni tekshirish va ulanishlarni nazorat qilish uchun ishlatiladi. Ushbu tushunchalarni bilish tarmoq dasturlash va tarmoq muammolarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.