SQL da Jadval Yaratish

SQL da jadval yaratish jarayoni — ma’lumotlar bazasida ma’lumotlarni saqlash uchun kerakli strukturani tashkil qilishni anglatadi. Jadval — bu ma'lumotlar bazasining asosiy tuzilmasi bo'lib, unda ma’lumotlar ustunlar (columns) va satrlardan (rows) iborat holda saqlanadi. Har bir ustun o'ziga xos ma'lumot turiga (integer, varchar, date, va boshqalar) ega bo'ladi.

Jadval yaratish uchun CREATE TABLE operatoridan foydalaniladi. Quyida jadval yaratishning asosiy sintaksisi keltirilgan.

1 Sintaksis

CREATE TABLE jadval_nomi (
    ustun1_nomi ustun1_turi cheklovlar,
    ustun2_nomi ustun2_turi cheklovlar,
    ...
);

• jadval_nomi: Jadvalning nomi. Bu nom ma'lumotlar bazasida yagona bo'lishi kerak.

• ustun_nomi: Har bir ustunning nomi. Ustun nomi jadvaldagi ma'lumot turiga mos bo'lishi kerak.

• ustun_turi: Ustunning ma'lumot turi, masalan, INT, VARCHAR(50), DATE va boshqalar.

• cheklovlar: Jadval ustunlariga qo'yiladigan cheklovlar, masalan, NOT NULL, PRIMARY KEY, FOREIGN KEY, UNIQUE, DEFAULT va boshqalar.

2 Jadvalni Yaratish Misoli

Quyidagi misolda Employees nomli jadval yaratiladi. Bu jadvalda xodimlar haqidagi ma'lumotlar saqlanadi, jumladan xodimning ID raqami, ismi, familiyasi va tug'ilgan sanasi.

CREATE TABLE Employees (
    EmployeeID INT PRIMARY KEY,
    FirstName VARCHAR(50) NOT NULL,
    LastName VARCHAR(50) NOT NULL,
    BirthDate DATE,
    HireDate DATE DEFAULT CURRENT_DATE
);

Bu misolda:

• EmployeeID — asosiy kalit (PRIMARY KEY) bo'lib, har bir xodimning noyob identifikatorini saqlaydi.

• FirstName va LastName — xodimning ismi va familiyasini saqlovchi ustunlar bo'lib, ular NOT NULL chekloviga ega, ya'ni bu ustunlarda qiymatlar bo'sh bo'lishi mumkin emas.

• BirthDate — tug'ilgan sanasini saqlaydi va uning turi DATE (sana) deb belgilangan.

• HireDate — ishga qabul qilingan sana, uning standart qiymati hozirgi sana (CURRENT_DATE) bo'lib, agar foydalanuvchi qiymat kiritmasa, avtomatik ravishda tizim sanasi qo'llaniladi.

3 Ustun Turlari

Jadval ustunlari ma'lum bir ma'lumot turiga ega bo'lishi kerak. Quyidagi ma'lumot turlari keng qo'llaniladi:

• INT: Butun sonlar uchun ishlatiladi. Masalan: EmployeeID INT.

• VARCHAR(n): Belgilar satrini saqlaydi, n bu uzunlikni bildiradi. Masalan: FirstName VARCHAR(50).

• DATE: Sana turidagi ma'lumotni saqlaydi. Masalan: BirthDate DATE.

• DECIMAL(p, s): O'nlik sonlar uchun ishlatiladi. p raqamlar umumiy soni, s esa o'nlik raqamlar sonini belgilaydi. Masalan: Salary DECIMAL(10, 2).

• BOOLEAN: Mantiqiy qiymat (TRUE yoki FALSE) saqlaydi. Masalan: IsActive BOOLEAN.

4 Cheklovlar (Constraints)

Cheklovlar jadvaldagi ma'lumotlarning to'g'riligi va yaxlitligini ta'minlaydi. Quyida ba'zi asosiy cheklovlar keltirilgan:

• PRIMARY KEY: Jadvaldagi har bir yozuvni noyob identifikatsiya qilish uchun ishlatiladi. Har bir jadvalda faqat bitta PRIMARY KEY bo'lishi mumkin.

  Misol:

  EmployeeID INT PRIMARY KEY

• NOT NULL: Ustundagi qiymat bo'sh bo'lmasligini ta'minlaydi.

  Misol:

  FirstName VARCHAR(50) NOT NULL

• UNIQUE: Ustundagi qiymatlar noyob bo'lishi kerakligini ta'minlaydi.

  Misol:

  Email VARCHAR(100) UNIQUE

• DEFAULT: Ustundagi qiymat ma'lum bo'lmagan holda avtomatik ravishda beriladi.

  Misol:

  HireDate DATE DEFAULT CURRENT_DATE

• FOREIGN KEY: Boshqa jadvaldagi ustun bilan bog'lanishni ta'minlaydi. Bu cheklov ma'lumotlar orasidagi bog'lanishlarni ta'minlash uchun ishlatiladi.

  Misol:

  DepartmentID INT,
  FOREIGN KEY (DepartmentID) REFERENCES Departments(DepartmentID)

5 Jadvalni Yaratishda Yaxshi Amaliyotlar

• Nomlash: Jadval va ustunlar nomlari aniq, tushunarli va ma'lumotga mos bo'lishi kerak. Masalan, EmployeeID va FirstName kabi nomlar ma'lumotning nima ekanligini aniq ifodalaydi.

• Kalitlar: Har bir jadvalda bir yoki bir nechta ustunlar asosiy kalit sifatida belgilanishi kerak. Bu jadvaldagi har bir yozuvni noyob identifikatsiya qilish imkonini beradi.

• Cheklovlar (Constraints): Har doim ustunlar uchun tegishli cheklovlarni qo'llang. Bu ma’lumotlar bazasining yaxlitligini ta'minlaydi va xatoliklarni oldini oladi.

6 Jadvalni O'zgartirish va O'chirish

Jadval yaratgandan so'ng, uni o'zgartirish yoki o'chirish zarur bo'lishi mumkin. Buning uchun SQLda quyidagi operatorlar ishlatiladi:

• Jadvalni o'zgartirish (ALTER TABLE): Jadvalga yangi ustun qo'shish yoki mavjud ustunni o'zgartirish uchun ishlatiladi.

  Misol:

  ALTER TABLE Employees ADD Email VARCHAR(100);

• Jadvalni o'chirish (DROP TABLE): Jadvalni to'liq o'chirish uchun ishlatiladi. Bu jadvaldagi barcha ma'lumotlarni o'chiradi.

  Misol:

  DROP TABLE Employees;

Xulosa

SQLda jadval yaratish — bu ma’lumotlar bazasining asosiy jarayonlaridan biridir. Yaratilgan jadval ma'lumotlarni saqlash va ularga ishlov berish uchun mustahkam asos yaratadi. Jadvalni yaratishda ustunlar, ma'lumot turlari, cheklovlar va kalitlar kabi muhim omillarni hisobga olish kerak. Bu ma'lumotlar bazasini samarali va ishonchli boshqarishning asosidir.