C# OBJECT-ORIENTED PROGRAMMING (OOP)

C# dasturlash tili Object-Oriented Programming (OOP) paradigmaga asoslangan. OOP bir qancha tushunchalar va tamoyillar yordamida murakkab dasturlarni soddalashtirish, modullashtirish va qayta ishlatiladigan qilishni maqsad qiladi. OOP dasturchilarni real dunyo ob’ektlarini dasturiy modellar sifatida ifodalashga undaydi.

OOP asosiy tamoyillari

1. Encapsulation (Inkapsulyatsiya)

Encapsulation ma’lumotlarni yashirish va ularga faqat aniq aniqlangan interfeys orqali kirishga imkon berishni ta’minlaydi.

• Private: Ma’lumotlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgartirishni oldini oladi.

• Public: Faoliyat va o‘zaro aloqalar uchun interfeys taqdim etadi.

Misol:

public class BankHisobi
{
    private double balans;

    public void HisobniTo‘ldirish(double summa)
    {
        balans += summa;
    }

    public double BalansniKo‘rish()
    {
        return balans;
    }
}

// Chaqiruv
BankHisobi hisob = new BankHisobi();
hisob.HisobniTo‘ldirish(1000);
Console.WriteLine(hisob.BalansniKo‘rish());

Chiqish:

1000

2. Inheritance (Meros olish)

Inheritance yordamida bir sinf (class) boshqa bir sinfning xususiyatlari va metodlarini meros qilib olishi mumkin. Bu dasturda kodni qayta ishlatishga yordam beradi.

Misol:

public class Hayvon
{
    public void OvozChiqarish()
    {
        Console.WriteLine("Hayvon ovoz chiqarmoqda");
    }
}

public class It : Hayvon
{
    public void Yugurish()
    {
        Console.WriteLine("It yugurmoqda");
    }
}

// Chaqiruv
It it = new It();
it.OvozChiqarish();
it.Yugurish();

Chiqish:

Hayvon ovoz chiqarmoqda
It yugurmoqda

3. Polymorphism (Polimorfizm)

Polymorphism metodlar va xususiyatlarning bir xil nomga ega bo‘lishi, lekin turli xil ishlash qoidalariga ega bo‘lishini anglatadi. Bu statik va dinamik bo‘lishi mumkin:

• Compile-time polymorphism (Metod Overloading): Bir xil nomli, lekin turli parametrli metodlar.

• Run-time polymorphism (Metod Overriding): Meros olingan sinf metodlarini o‘zgartirish.

Misol (Overriding):

public class Hayvon
{
    public virtual void OvozChiqarish()
    {
        Console.WriteLine("Hayvon ovoz chiqarmoqda");
    }
}

public class It : Hayvon
{
    public override void OvozChiqarish()
    {
        Console.WriteLine("It vovullamoqda");
    }
}

// Chaqiruv
Hayvon hayvon = new It();
hayvon.OvozChiqarish();

Chiqish:

It vovullamoqda

4. Abstraction (Abstraksiya)

Abstraction orqali faqat muhim ma’lumotlarni taqdim etish va ortiqcha tafsilotlarni yashirish amalga oshiriladi. C# da abstraktsiya abstract sinflar va interfeyslar orqali amalga oshiriladi.

Misol (Abstract sinf):

public abstract class Transport
{
    public abstract void Harakatlanish();
}

public class Mashina : Transport
{
    public override void Harakatlanish()
    {
        Console.WriteLine("Mashina harakatlanmoqda");
    }
}

// Chaqiruv
Transport transport = new Mashina();
transport.Harakatlanish();

Chiqish:

Mashina harakatlanmoqda

OOP ning asosiy komponentlari

1. Class (Sinf)

Class - bu ma’lumotlar va metodlarni bir joyda jamlash uchun ishlatiladigan shablon.

public class Mashina
{
    public string Model;
    public int Yil;

    public void Ma’lumot()
    {
        Console.WriteLine($"Model: {Model}, Yil: {Yil}");
    }
}

// Chaqiruv
Mashina mashina = new Mashina();
mashina.Model = "Toyota";
mashina.Yil = 2023;
mashina.Ma’lumot();

Chiqish:

Model: Toyota, Yil: 2023

2. Object (Ob’ekt)

Object sinfning bir nusxasi bo‘lib, u real dunyo narsalarini ifodalaydi.

Mashina mashina1 = new Mashina();
Mashina mashina2 = new Mashina();

3. Constructor (Konstruktor)

Konstruktor ob’ekt yaratilganda avtomatik ishga tushadi va ma’lumotlarni boshlang‘ich holatga o‘rnatadi.

public class Mashina
{
    public string Model;

    public Mashina(string model)
    {
        Model = model;
    }
}

// Chaqiruv
Mashina mashina = new Mashina("Honda");
Console.WriteLine(mashina.Model);

Chiqish:

Honda

OOP ning afzalliklari

1. Modullik: Kodni mantiqiy qismlarga ajratadi.

2. Qayta ishlatish: Kodni qayta ishlatish imkonini beradi (Inheritance).

3. Moslashuvchanlik: Dastur funksiyalarini kengaytirish oson.

4. Tushunarlilik: Kodni o‘qishni va tushunishni yengillashtiradi.

Xulosa

C# da OOP tamoyillari dasturlarni modullashtirish, mantiqiy tarzda ajratish va kodni samarali boshqarish uchun ishlatiladi. Bu tamoyillar dasturchilarni katta va murakkab dasturlarni soddalashtirishga undaydi.