CIDR (Classless Inter-Domain Routing): Asosiy tushunchalar

CIDR (Classless Inter-Domain Routing) – bu IP manzillarni boshqarish va tarmoqlarni optimallashtirish uchun ishlatiladigan zamonaviy marshrutlash (routing) usuli. CIDR yordamida tarmoq segmentatsiyasi samarali amalga oshiriladi va tarmoq manzillaridan yanada tejamli foydalanish imkoniyati yaratiladi.

CIDR nima ?

CIDR – bu IP manzillarni mantiqiy guruhlarga bo‘lishning sinfga asoslanmagan usuli. Ushbu usul 1993-yilda IPv4 sinfli manzillar (Class A, B, C) yetishmovchiligini hal qilish uchun joriy etilgan.

CIDRning asosiy vazifalari:

1. Tarmoqlarni tejamli boshqarish: Ortiqcha IP manzillarni qisqartirish.

2. Tarmoq marshrutlashini (routing) optimallashtirish: Marshrutlash jadvalini soddalashtirish.

3. IP manzillarni samarali ajratish: Katta bloklarni kichikroq subnetlarga ajratish.

CIDRning asosiy tushunchalari

CIDR format

CIDR formatida IP manzil va subnet uzunligi yoziladi:

• Format: IP_adres/Subnet_uzunligi

  • Masalan: 192.168.1.0/24

    • Bu yerda:

      • 192.168.1.0 – tarmoq manzili.

      • /24 – subnet uzunligi (tarmoq qismini bildiruvchi bitlar soni).

Subnetning bit uzunligi

Subnet uzunligi CIDR belgisidan keyin ko‘rsatiladi va IP manzildagi tarmoq qismi bitlarini aniqlaydi:

• /8: Tarmoqning 8 biti tarmoq qismini bildiradi (Class A).

• /16: Tarmoqning 16 biti tarmoq qismini bildiradi (Class B).

• /24: Tarmoqning 24 biti tarmoq qismini bildiradi (Class C).

Katta subnet uzunligi kichikroq tarmoq segmentlarini bildiradi, chunki hostlar uchun kamroq bitlar qoldiriladi.

Tarmoq va host qismlari

CIDRda tarmoq qismi va host qismi IP manzilda qanday ajratiladi:

1. Tarmoq qismi – CIDR belgisida ko‘rsatilgan bitlar (masalan, /24 = 24 bit).

2. Host qismi – IP manzilning qolgan bitlari. Bu qism qurilmalarning manzillarini belgilaydi.

Masalan:

• IP manzil: 192.168.1.0/24

  • Tarmoq qismi: 192.168.1.

  • Host qismi: Oxirgi 8 bit (0 – 255 diapazoni).

Subnet mask

CIDR tarmoqni belgilash uchun subnet mask bilan ishlaydi. Subnet mask tarmoq va host qismlarini aniqlaydi.

Misollar:

• /8: 255.0.0.0

• /16: 255.255.0.0

• /24: 255.255.255.0

CIDRni qanday hisoblash mumkin ?

CIDR yordamida subnet uzunligini va tarmoq diapazonlarini hisoblash uchun quyidagi qadamlarni bajarish kerak.

1. Tarmoqdagi hostlar sonini aniqlash

Hostlar sonini aniqlash uchun formula:

• 2 ni darajasida (32 - subnet uzunligi) – umumiy manzillar soni.
• -2 – tarmoq manzili va broadcast manzili uchun ajratilgan manzillar.

Misol 1: /24 subnet uchun:

1. Subnet uzunligi: /24 → 24 bit tarmoq qismi, 32 - 24 = 8 bit host qismi.

2. Hostlar soni: Har bir subnetda 254 ta qurilma bo‘lishi mumkin.

Misol 2: /26 subnet uchun:

1. Subnet uzunligi: /26 → 26 bit tarmoq qismi, 32 - 26 = 6 bit host qismi.

2. Hostlar soni: Har bir subnetda 62 ta qurilma bo‘lishi mumkin.

Subnet manzillarni aniqlash

Misol 3: 192.168.1.0/24 tarmog‘ini /26 subnetlarga ajratish.

1. Asosiy ma’lumotlar:

   • Tarmoq: 192.168.1.0/24.

   • Yangi subnet uzunligi: /26.

   • Yangi subnetdagi hostlar soni:
2. Subnet manzillar:

   • Subnet 1: 192.168.1.0 – 192.168.1.63

     • Tarmoq manzili: 192.168.1.0

     • Broadcast manzili: 192.168.1.63

   • Subnet 2: 192.168.1.64 – 192.168.1.127

     • Tarmoq manzili: 192.168.1.64

     • Broadcast manzili: 192.168.1.127

   • Subnet 3: 192.168.1.128 – 192.168.1.191

   • Subnet 4: 192.168.1.192 – 192.168.1.255

Tarmoq diapazonini kengaytirish

CIDR yordamida bir nechta tarmoqni bitta katta diapazonga birlashtirish mumkin. Bu jarayon supernetting deb ataladi.

Misol 4: 192.168.0.0/24 va 192.168.1.0/24 subnetlarni birlashtirish.

1. Yangi subnet uzunligi: /23 (tarmoq qismini oshirish orqali).

2. Yangi subnet: 192.168.0.0/23

   • Tarmoq manzili: 192.168.0.0.

   • Broadcast manzili: 192.168.1.255.

   • Umumiy hostlar soni:

CIDRning afzalliklari

1. Manzillarni tejamli ishlatish: CIDR orqali manzillarni talabga mos ravishda taqsimlash mumkin.

2. Marshrutlash jadvalini soddalashtirish: Bir nechta tarmoqni bitta blok sifatida boshqarish imkoniyati.

3. Moslashuvchanlik: Tarmoqni ehtiyojga qarab bo‘lish yoki kengaytirish oson.

4. Internet rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash: IPv4 cheklovlarini yengib o‘tish uchun zarur.

CIDR va Subnettingning farqlari

Xususiyat	CIDR	Subnetting
Maqsadi	IP manzillarni kengaytirish va optimallashtirish.	Tarmoqni kichikroq segmentlarga ajratish.
Foydalanish sohasi	Global tarmoqlar (internet).	Lokal tarmoqlar (LAN).
Marshrutlashni soddalashtirish	Qo‘llaniladi.	Qo‘llanilmaydi.

Xulosa

CIDR (Classless Inter-Domain Routing) – bu zamonaviy tarmoq infratuzilmasida IP manzillarni samarali boshqarish uchun muhim texnologiya. CIDR yordamida subnetlashni optimallashtirish, marshrutlash jadvalini qisqartirish va tarmoq resurslarini tejamli ishlatish mumkin. Bu texnologiya internetning rivojlanishi uchun asosiy vosita hisoblanadi. CIDR tamoyillarini tushunish har qanday tarmoq mutaxassisi uchun zarurdir.