7 - 8

10.7. while sikli (While Loop)

while sikli ma'lum bir shart bajarilib turgan paytda siklni qayta-qayta bajarish uchun ishlatiladi. Shart true (haqiqiy) bo‘lgan vaqtda sikl ishlaydi, shart false bo‘lsa, sikl to‘xtaydi.

Sintaksis:

while [ shart ]; do
    # Bajariladigan buyruqlar
done

Misol:

#!/bin/bash

# 1 dan 5 gacha bo‘lgan raqamlarni chiqarish
i=1  # Indeksni boshlang‘ich qiymat sifatida 1 ga o‘rnatamiz

while [ $i -le 5 ]; do
    echo "Raqam: $i"
    ((i++))  # Har bir iteratsiyada i qiymatini 1 ga oshiramiz
done

Tushuntirish:

• i=1 – Indeks o‘zgaruvchisini boshlang‘ich qiymat sifatida 1 ga o‘rnatamiz.

• while [ $i -le 5 ] – Shart: i 5 dan kichik yoki teng bo‘lsa, sikl davom etadi.

• echo "Raqam: $i" – Har bir iteratsiyada i qiymati ekranga chiqariladi.

• ((i++)) – i qiymati har bir iteratsiyada 1 ga oshiriladi.

Natija:

Raqam: 1
Raqam: 2
Raqam: 3
Raqam: 4
Raqam: 5

Misol: Foydalanuvchi kiritgan qiymatni tekshirish

#!/bin/bash

read -p "Raqam kiriting (10 dan katta bo‘lishi kerak): " number

while [ $number -le 10 ]; do
    echo "Raqam 10 dan katta emas. Qaytadan urinib ko‘ring."
    read -p "Yangi raqam kiriting: " number
done

echo "Siz to‘g‘ri raqam kiritdingiz: $number"

Tushuntirish:

• read -p – Foydalanuvchidan raqam kiritishni so‘raydi.

• while [ $number -le 10 ] – Agar raqam 10 dan kichik yoki teng bo‘lsa, sikl davom etadi.

• read -p – Foydalanuvchi yangi raqamni qayta kiritadi.

• Sikldan chiqilgach, kiritilgan to‘g‘ri raqam ekranga chiqariladi.

Misol: Massiv elementlarini while sikli bilan o‘qish

#!/bin/bash

# Massivni e'lon qilish
fruits=("olma" "anor" "banan" "apelsin")
i=0  # Indeksni boshlang‘ich qiymat sifatida 0 ga o‘rnatamiz

while [ $i -lt ${#fruits[@]} ]; do
    echo "Meva: ${fruits[$i]}"
    ((i++))
done

Tushuntirish:

• ${#fruits[@]} – Massivdagi elementlar soni.

• while [ $i -lt ${#fruits[@]} ] – Indeks soni massiv elementlaridan kichik bo‘lsa, sikl davom etadi.

• ${fruits[$i]} – Joriy indeksdagi element ekranga chiqariladi.

10.8. C-uslubdagi for sikli (For Loop with C-style Syntax)

Bashda for siklidan C dasturlash tiliga o‘xshash sintaksisda foydalanish mumkin. Bu uslub raqamli sikllar uchun qulay bo‘lib, indeksni boshqarish imkoniyatini beradi.

Sintaksis:

for (( boshlang‘ich; shart; o‘zgarish )); do
    # Bajariladigan buyruqlar
done

• boshlang‘ich – O‘zgaruvchining boshlang‘ich qiymati.

• shart – Shart bajarilib turgan vaqtda sikl ishlaydi.

• o‘zgarish – Har bir iteratsiyadan so‘ng bajariladigan amal (masalan, indeksni oshirish).

Misol:

#!/bin/bash

# 1 dan 5 gacha bo‘lgan raqamlarni chiqarish
for (( i=1; i<=5; i++ )); do
    echo "Raqam: $i"
done

Tushuntirish:

• i=1 – Indeks boshlang‘ich qiymati 1 ga teng.

• i<=5 – Shart: i qiymati 5 dan katta bo‘lmaguncha sikl davom etadi.

• i++ – Har bir iteratsiyada i qiymati 1 ga oshiriladi.

Natija:

Raqam: 1
Raqam: 2
Raqam: 3
Raqam: 4
Raqam: 5

Misol: Qadamni oshirib borish

#!/bin/bash

# 10 dan 50 gacha bo‘lgan raqamlarni 10 qadam bilan chiqarish
for (( i=10; i<=50; i+=10 )); do
    echo "Raqam: $i"
done

Tushuntirish:

• i=10 – Indeks boshlang‘ich qiymati 10.

• i<=50 – i qiymati 50 dan katta bo‘lgunga qadar sikl davom etadi.

• i+=10 – Har bir iteratsiyada i qiymati 10 ga oshiriladi.

Natija:

Raqam: 10
Raqam: 20
Raqam: 30
Raqam: 40
Raqam: 50

Misol: Massiv elementlari va indeksni chiqarish

#!/bin/bash

# Massivni yaratish
numbers=(100 200 300 400 500)

# Indeks yordamida sikl
for (( i=0; i<${#numbers[@]}; i++ )); do
    echo "Index $i: ${numbers[$i]}"
done

Tushuntirish:

• ${#numbers[@]} – Massivdagi elementlar soni.

• i=0 – Indeksning boshlang‘ich qiymati.

• ${numbers[$i]} – Joriy indeksdagi element ekranga chiqariladi.

Natija:

Index 0: 100
Index 1: 200
Index 2: 300
Index 3: 400
Index 4: 500

Xulosa:

• while sikli – Shart bajarilib turganda siklni qayta-qayta bajaradi.

• C-uslubdagi for sikli – Indeks, shart va o‘zgarishni boshqarish imkonini beradi.

• Har ikki sikl ham raqamlar yoki massivlar bilan samarali ishlash uchun qulay vositalardir.