MAC va IP manzil tushunchasi:
Last updated
Last updated
Kompyuter tarmoqlarida ma’lumotlar uzatilishi uchun qurilmalarning bir-birini aniqlay olishi muhimdir. MAC manzil va IP manzil – bu qurilmalarni tarmoqda identifikatsiya qilish uchun ishlatiladigan ikki asosiy tushunchadir. Ular har xil vazifalarni bajaradi va tarmoqning turli darajalarida ishlatiladi.
MAC manzil – bu tarmoq kartasining (NIC – Network Interface Card) o‘ziga xos va noyob identifikatori. Bu jismoniy manzil bo‘lib, qurilma ishlab chiqaruvchisi tomonidan tarmoq kartasiga tayinlanadi va butun dunyo bo‘yicha har bir qurilma uchun noyobdir.
MAC manzilning xususiyatlari:
Uzunligi: 48 bit (6 bayt) bo‘lib, odatda 12 o‘nlik belgidan iborat.
Format: HEX formatida yoziladi, masalan: 00:1A:2B:3C:4D:5E yoki 00-1A-2B-3C-4D-5E.
Doimiylik: Odatda o‘zgarmaydi, lekin ba’zi dasturlar yordamida vaqtincha o‘zgartirilishi mumkin (spoofing).
Jismoniy darajada ishlaydi: MAC manzil Data Link Layer (Ma’lumot havolasi qavati) darajasida ishlaydi.
OUI (Organizationally Unique Identifier) – Dastlabki 3 bayt qurilma ishlab chiqaruvchisining identifikatori.
NIC manzili – Keyingi 3 bayt qurilmaning o‘ziga xos identifikatori.
Misol: 00:1A:2B – ishlab chiqaruvchiga tegishli, 3C:4D:5E – qurilmaning o‘ziga xos manzili.
MAC manzil lokal tarmoqlarda (LAN) qurilmalarni aniqlash uchun ishlatiladi. Masalan:
Kompyuter ma’lumot yuborishi uchun birinchi navbatda o‘zining lokal tarmog‘ida qaysi qurilmaga ma’lumot jo‘natishi kerakligini aniqlaydi.
Ushbu jarayon ARP (Address Resolution Protocol) yordamida amalga oshiriladi. ARP IP manzilni MAC manzilga o‘zgartiradi.
MAC manzil orqali ma’lumot to‘g‘ri qurilmaga yetkaziladi.
Afzalliklari
Kamchiliklari
Fizik darajada ishlaydi, shuning uchun tez.
Faqat bir lokal tarmoqda ishlaydi.
Har bir qurilma uchun noyob manzilga ega.
Global manzillashni ta’minlamaydi.
O‘zgartirilishi oson emas.
MAC manzil spoofing orqali o‘zgartirilishi mumkin.
IP manzil – bu qurilmalarning tarmoqdagi mantiqiy manzili bo‘lib, qurilmalarning lokal va global tarmoqlarda o‘zaro aloqasini ta’minlaydi. IP manzil tarmoq orqali ma’lumotlarni marshrutlash (routing) uchun ishlatiladi.
Mantiqiy manzil: Tarmoq tomonidan tayinlanadi, vaqti-vaqti bilan o‘zgarishi mumkin.
Tarmoqlar o‘rtasida ishlaydi: Ma’lumotlar IP manzil asosida global tarmoqlarda (WAN) uzatiladi.
OSI modeli darajasi: Network Layer (Tarmoq qavati) darajasida ishlaydi.
IPv4 (Internet Protocol version 4)
Uzunligi: 32 bit (4 bayt).
Format: 192.168.1.1 kabi nuqtalar bilan ajratilgan 4 ta o‘nlik son.
Manzillar soni: 4,294,967,296 (taxminan 4 milliard).
Cheklovlar: Qurilmalar soni ortgani sababli yetarli emas.
IPv6 (Internet Protocol version 6)
Uzunligi: 128 bit (16 bayt).
Format: 2001:0db8:85a3:0000:0000:8a2e:0370:7334.
Manzillar soni: Amalda cheksiz manzillarni ta’minlaydi.
Afzalliklari: Yangi texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi, xavfsizlik yaxshilangan.
Xususiy IP (Private IP)
Faqat lokal tarmoqlarda ishlatiladi (masalan, 192.168.0.1).
Internet orqali bevosita ulanish uchun ishlatilmaydi.
Jamoat IP (Public IP)
Internetda ishlatiladi.
Provayder tomonidan belgilanadi.
Qurilma ma’lumot yuborishi uchun birinchi navbatda maqsadli qurilmaning IP manzilini aniqlaydi.
Tarmoqdagi routerlar yordamida ma’lumot to‘g‘ri yo‘nalishda (routing) uzatiladi.
Agar ma’lumot lokal tarmoqda bo‘lsa, ARP yordamida IP manzil MAC manzilga o‘zgartiriladi.
Afzalliklari
Kamchiliklari
Lokal va global tarmoqlarda ishlaydi.
IP manzil vaqti-vaqti bilan o‘zgarishi mumkin.
Internet orqali qurilmalarni ulashni ta’minlaydi.
Xavfsizlik muammolari (masalan, IP spoofing).
IPv6 cheksiz manzillarni ta’minlaydi.
IPv4 manzillari cheklangan.
MAC manzil
IP manzil
Har bir qurilma uchun noyob bo‘ladi.
Qurilmaning tarmoqdagi mantiqiy manzili.
Data Link Layer (2-daraja)da ishlaydi.
Network Layer (3-daraja)da ishlaydi.
Jismoniy darajada ishlaydi.
Global tarmoqlar uchun ishlatiladi.
Odatda o‘zgarmaydi.
Oson o‘zgarishi mumkin.
ARP yordamida IP manzilga bog‘lanadi.
Marshrutlash (routing) uchun ishlatiladi.
Tarmoqda MAC va IP manzillar birgalikda ishlaydi:
Lokal tarmoqlarda (LAN) qurilmalar bir-birini MAC manzil orqali aniqlaydi.
Lokal tarmoqdan tashqariga chiqqanda (WAN) IP manzil yordamida ma’lumotlar boshqa tarmoqqa uzatiladi.
ARP (Address Resolution Protocol) IP manzilni MAC manzilga o‘zgartiradi, va aksincha, RARP (Reverse ARP) teskari jarayonni amalga oshiradi.
MAC va IP manzillar tarmoq aloqalarining asosini tashkil qiladi.
MAC manzil qurilmani lokal tarmoqda aniqlash uchun ishlatilsa,
IP manzil global tarmoqlarda ma’lumot uzatish uchun ishlatiladi.
Ularning birgalikdagi ishlashi zamonaviy tarmoq infratuzilmasini samarali boshqarish va aloqani ta’minlashga yordam beradi. Tarmoqni o‘rganishda bu tushunchalarni chuqur bilish muhimdir.
