Tarmoq turlari (LAN, WAN, MAN, PAN)

Tarmoq turlari (LAN, WAN, MAN, PAN): Mukammal qo‘llanma

Tarmoq turlari qurilmalar va tizimlar o‘rtasida ma’lumot almashish imkoniyatini beruvchi turli infratuzilmalar va topologiyalarga bo‘linadi. Ular hajmi, qamrovi, maqsadi va texnologiyasiga ko‘ra farqlanadi. Quyida LAN, WAN, MAN va PAN kabi tarmoqlar haqida batafsil ma’lumot beriladi.

1 LAN (Local Area Network – Mahalliy tarmoq)

Tavsif

LAN – bu bir hududda joylashgan, yaqin masofadagi qurilmalarni ulash uchun yaratilgan tarmoq. U odatda bitta bino yoki kichik hududda ishlatiladi. LAN uy, maktab, universitet, yoki ofis infratuzilmasi uchun ishlatiladi.

Xususiyatlari

• Hajmi: Kichik yoki o‘rta o‘lchamdagi tarmoq.

• Qamrovi: Maksimal bir necha kilometr radiusda.

• Tezlik: Yuqori tezlikda ma’lumot uzatadi (100 Mbps dan 10 Gbps gacha).

• Boshqarish: Markazlashtirilgan boshqaruv; administratorlar tomonidan oson boshqariladi.

• Texnologiya: Ethernet (kabel orqali), Wi-Fi (simsiz aloqa).

Afzalliklari

• Yuqori tezlikda ma’lumot almashish.

• Past kechikish (low latency).

• Resurslardan birgalikda foydalanish (printer, fayl server va boshqalar).

• Xavfsizlikni nazorat qilish oson.

Kamchiliklari

• Hududiy chegaralanganligi.

• Tarmoqdan tashqariga chiqish uchun qo‘shimcha qurilma kerak (masalan, router).

Qo‘llanilishi

• Kichik va o‘rta biznes korxonalari.

• O‘quv muassasalari (maktab va universitetlar).

• Uy tarmoqlari.

2 WAN (Wide Area Network – Keng ko‘lamli tarmoq)

Tavsif

WAN – bu geografik jihatdan uzoq masofadagi tarmoqlarni ulash uchun ishlatiladigan tarmoq. Internet WANning eng yirik misoli hisoblanadi. Bu turdagi tarmoq odatda turli shaharlar, mamlakatlar yoki qit’alarni birlashtiradi.

Xususiyatlari

• Hajmi: Juda katta, butun dunyoni qamrab olishi mumkin.

• Qamrovi: Shaharlararo, mamlakatlararo yoki qit’alararo.

• Tezlik: LANga qaraganda nisbatan pastroq (10 Mbps dan bir necha Gbps gacha).

• Boshqarish: Ko‘pincha internet-provayderlar tomonidan boshqariladi.

• Texnologiya: Optik tolali aloqa, sun’iy yo‘ldosh, kabel va simsiz texnologiyalar.

Afzalliklari

• Keng hududlarni qamrab olish imkoniyati.

• Dunyo bo‘ylab masofaviy ulanish imkoniyati.

• Ko‘p foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatish imkoniyati.

Kamchiliklari

• Yuqori kechikish (high latency).

• Xavfsizlik muammolari (internetda).

• O‘rnatish va boshqarishning yuqori narxi.

Qo‘llanilishi

• Internet va xalqaro aloqa tizimlari.

• Katta korxonalarning bosh ofislari va filiallari o‘rtasida aloqa.

• Moliyaviy tizimlar (banklar, birjalar).

3 MAN (Metropolitan Area Network – Shahar tarmog‘i)

Tavsif

MAN – bir shahar yoki katta hududni qamrab oluvchi tarmoq. U odatda bir nechta LANlarni ulash orqali yaratiladi va katta korporatsiyalar yoki shahar infratuzilmasini boshqarishda ishlatiladi.

Xususiyatlari

• Hajmi: LANdan katta, ammo WANdan kichik.

• Qamrovi: Bir shahar yoki viloyatni qamrab oladi.

• Tezlik: Odatda 10 Mbps dan 100 Mbps gacha.

• Boshqarish: Kompaniyalar yoki mahalliy hukumat tomonidan boshqariladi.

• Texnologiya: Optik tolalar, kabel yoki simsiz texnologiyalar.

Afzalliklari

• Katta hududlarni ulash imkoniyati.

• LANga nisbatan yuqori qamrov.

• Hududiy xizmatlarni boshqarish uchun qulaylik.

Kamchiliklari

• Narxi yuqoriroq bo‘lishi mumkin.

• Tarmoqni nazorat qilish va xavfsizlikni ta’minlash qiyinroq.

Qo‘llanilishi

• Shahar miqyosida xizmat ko‘rsatish (masalan, elektr tarmog‘i monitoringi).

• Universitet shaharchalari (campus networks).

• Shahar transport tizimlarini boshqarish.

4 PAN (Personal Area Network – Shaxsiy tarmoq)

Tavsif

PAN – kichik radiusda joylashgan qurilmalarni ulash uchun yaratilgan tarmoq. Odatda, bu shaxsiy maqsadlarda ishlatiladi, masalan, kompyuter va telefonni birlashtirish.

Xususiyatlari

• Hajmi: Eng kichik o‘lchamdagi tarmoq.

• Qamrovi: Bir necha metr radiusda (odatda 10 m).

• Tezlik: Qurilmaning texnologiyasiga bog‘liq (masalan, Bluetooth 2.0 3 Mbps gacha tezlikda ishlaydi).

• Boshqarish: Foydalanuvchi tomonidan boshqariladi.

• Texnologiya: Bluetooth, Zigbee, NFC va Wi-Fi Direct.

Afzalliklari

• Kam energiya sarfi.

• Oddiy sozlanish va foydalanish.

• Qurilmalar o‘rtasida tez ulanish.

Kamchiliklari

• Cheklangan qamrov hududi.

• Past xavfsizlik (ayniqsa, Bluetoothda).

Qo‘llanilishi

• Bluetooth orqali naushniklarni ulash.

• Smartfon va kompyuter o‘rtasida fayl almashish.

• Aqlli soatlar, fitnes trekerlari va boshqa IoT qurilmalari.

5 Tarmoq turlarini solishtirish

Tarmoq turi	Hajmi	Qamrovi	Tezlik	Qo‘llanilishi
LAN	Kichik	Bitta bino yoki hudud	100 Mbps – 10 Gbps	Uy, ofis, maktab
WAN	Juda katta	Shaharlararo/qit’alararo	10 Mbps – Gbps	Internet, xalqaro aloqa
MAN	O‘rta	Shahar yoki viloyat	10 Mbps – 100 Mbps	Shahar infratuzilmasi
PAN	Juda kichik	Bir necha metr radius	1 Mbps – 3 Mbps	Bluetooth, shaxsiy qurilmalar

Xulosa

Tarmoq turlari turli ehtiyojlarga xizmat qiladi: kichik tarmoqlar (PAN va LAN) odatiy maishiy va ofis ehtiyojlarini qondirsa, katta tarmoqlar (MAN va WAN) korporativ va xalqaro xizmatlarni ta’minlash uchun ishlatiladi. Har bir tarmoq turi o‘zining imkoniyatlari va cheklovlariga ega bo‘lib, foydalanuvchilarning maqsad va infratuzilma ehtiyojlariga qarab tanlanadi. Zamonaviy dunyoda barcha tarmoq turlari birgalikda ishlay, qamrov va tezlikni oshirish orqali texnologik rivojlanishga xizmat qilmoqda.