OSI modeli :) 7 qavat va ularning vazifalari

OSI modeli: 7 qavat va ularning vazifalari

OSI modeli (Open Systems Interconnection) – bu kompyuter tarmoqlarida qurilmalar o‘rtasidagi aloqani ta'minlaydigan standart tushunchalar modeli. Ushbu model ma'lumotlarni bir qurilmadan boshqasiga uzatish jarayonini qatlamlarga bo‘ladi va har bir qatlam aniq vazifalarni bajaradi. OSI modeli 7 qatlamdan iborat bo‘lib, ular yuqoridan pastga yoki pastdan yuqoriga ishlaydi.

OSI modelining 7 qavati:

1. Application Layer (Ilova qavati)

2. Presentation Layer (Taqdimot qavati)

3. Session Layer (Sessiya qavati)

4. Transport Layer (Transport qavati)

5. Network Layer (Tarmoq qavati)

6. Data Link Layer (Ma'lumot havolasi qavati)

7. Physical Layer (fizkik qavat,Jismoniy qavat)

1 Physical Layer (Jismoniy qavat)

Tavsif:

Bu qatlamda ma'lumotlar fizik signallar ko‘rinishida uzatiladi. U kabel, simsiz aloqa yoki boshqa vositalar orqali elektr, optik yoki elektromagnit signallarni uzatishni boshqaradi.

Asosiy vazifalari:

• Bitlarni (0 va 1) signallarga aylantirish va aksincha.

• Fizik ulanishlarni boshqarish (masalan, Ethernet kabel yoki Wi-Fi).

• Uskunalar orasidagi ulanishni ta’minlash (kabellar, portlar, tarmoq kartalari).

• Signallarni kuchaytirish va uzatish masofasini oshirish.

Misol:

Ethernet kabeli, Wi-Fi, USB ulanishlari.

2 Data Link Layer (Ma'lumot havolasi qavati)

Tavsif:

Bu qatlam ma'lumotlarni tarmoq tugunlari orasida ishonchli uzatishni ta'minlaydi. Data Link Layer ma'lumotlarni "freym" (frame) shaklida uzatadi.

Asosiy vazifalari:

• Freymlarni shakllantirish va uzatish.

• Xatolarni aniqlash va tuzatish.

• MAC manzillarni boshqarish.

• Tugunlar o‘rtasida ma'lumotlarni ulash (switch yordamida).

Misol:

Ethernet, Wi-Fi (802.11), MAC (Media Access Control), Switch qurilmasi.

3 Network Layer (Tarmoq qavati)

Tavsif:

Bu qatlam ma'lumotlarni manzillar asosida boshqa tarmoqlarga yo‘naltirishni ta'minlaydi. Paketlar (packets) shaklidagi ma'lumotlar tarmoq orqali uzatiladi.

Asosiy vazifalari:

• IP manzillar bilan ishlash.

• Yo‘naltirish (routing): Ma'lumotni eng qisqa va samarali yo‘l orqali uzatish.

• Ma'lumotni tarmoqlar o‘rtasida o‘tkazish.

Misol:

IP (Internet Protocol), Routerlar, ICMP (Ping).

4 Transport Layer (Transport qavati)

Tavsif:

Transport qavati ma'lumotlarni ishonchli yetkazib berishni ta'minlaydi. Bu qatlamda ma'lumot paketlari segmentlarga bo‘linadi va ularning yetkazib berilishi kuzatiladi.

Asosiy vazifalari:

• Ma'lumotlarni bo‘lish va yig‘ish: Segmentlash va yig‘ish.

• Qo‘shimcha xavfsizlik: Paketlarning ketma-ketligini ta'minlash.

• Protokollar: TCP (Transmission Control Protocol) va UDP (User Datagram Protocol).

• Xatolarni aniqlash va qayta yuborish.

Misol:

TCP (veb-sahifalar uchun), UDP (video oqimlar uchun).

5 Session Layer (Sessiya qavati)

Tavsif:

Sessiya qavati ikki qurilma o‘rtasida sessiyalarni boshqaradi. U aloqani o‘rnatish, saqlash va tugatish uchun javobgar.

Asosiy vazifalari:

• Aloqani boshqarish: Aloqani o‘rnatish, davom ettirish va tugatish.

• Sessiya tiklash: Aloqa uzilib qolsa, uni qayta tiklash.

• Sessiya xavfsizligi.

Misol:

NetBIOS, PPTP (VPN uchun), RPC (Remote Procedure Call).

6 Presentation Layer (Taqdimot qavati)

Tavsif:

Taqdimot qavati ma'lumotlarni foydalanuvchi dasturi tushunadigan formatga aylantiradi. Shifrlash, dekodlash va formatlash ishlari bu qatlamda amalga oshiriladi.

Asosiy vazifalari:

• Ma'lumotlarni formatlash: Ma'lumotlarni foydalanuvchi dasturi yoki qurilma tushunadigan formatga aylantirish.

• Shifrlash va dekodlash: Ma'lumotlarni xavfsiz uzatish uchun shifrlash.

• Ma'lumotlarni siqish (compression): Ma'lumotlarni hajmini kichraytirish.

Misol:

SSL/TLS (HTTPS uchun), JPEG, MPEG.

7 Application Layer (Ilova qavati)

Tavsif:

Ilova qavati foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan dasturiy interfeysni ta'minlaydi. Bu qatlamda foydalanuvchilar ilovalar bilan muloqot qiladi.

Asosiy vazifalari:

• Foydalanuvchi interfeysi: Ilovalar uchun qulay ulanish imkoniyatini ta'minlash.

• Xizmatlar: Veb-sahifalar, elektron pochta, fayl uzatish va boshqalar.

• Protokollar: HTTP, SMTP, FTP.

Misol:

Veb-brauzerlar, elektron pochta xizmatlari, fayl uzatish dasturlari.

OSI modelining 7 qavatini jadvalda ko‘rinishi

Qavat nomi	Vazifasi	Misollar
1. Physical	Signalni uzatish (bitlar)	Ethernet kabel, Wi-Fi
2. Data Link	Freymlar bilan ishlash, xatolarni aniqlash	MAC, Switch, Ethernet
3. Network	IP manzillar bilan ishlash, paketlarni yo‘naltirish	IP, Router
4. Transport	Segmentlarni boshqarish, ishonchli yetkazib berish	TCP, UDP
5. Session	Aloqani boshqarish, sessiyalarni tiklash	PPTP, NetBIOS
6. Presentation	Ma'lumotlarni formatlash, shifrlash va siqish	SSL/TLS, JPEG, MPEG
7. Application	Foydalanuvchi ilovalar uchun xizmatlar	HTTP, FTP, SMTP

Xulosa

OSI modeli – tarmoq texnologiyalari uchun standart model bo‘lib, ma'lumotlarni uzatish jarayonini qatlamlarga ajratadi. Har bir qatlamning o‘z vazifasi va texnologiyasi mavjud. Ushbu modelni tushunish tarmoqni samarali boshqarish va tahlil qilish uchun muhimdir. OSI modeli nafaqat nazariy bilimlar uchun, balki amaliy ishlar uchun ham asosiy yo‘riqnoma hisoblanadi.