1 TCP soket yaratish va ulanish

Soket (socket) tarmoq dasturlashida asosiy elementlardan biridir. U dasturiy ta'minotga tarmoq orqali boshqa kompyuterlar bilan muloqot qilish imkoniyatini beradi. Python tilida soket kutubxonasi socket moduli orqali taqdim etiladi.

TCP (Transmission Control Protocol) yordamida ishonchli tarmoq bog'lanishini tashkil qilish uchun soketdan foydalaniladi. Bu jarayon server va mijoz o'rtasida ma'lumot almashinuvini amalga oshirish uchun bir nechta bosqichlarni o'z ichiga oladi.

Server soketini yaratish

Server soketi quyidagi bosqichlarda yaratiladi va ishga tushiriladi:

1. Soket obyektini yaratish:

   import socket
   server_socket = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)

   AF_INET IPv4 protokoli uchun, SOCK_STREAM esa TCP protokoli uchun ishlatiladi.

2. Portga ulash (bind):

   server_socket.bind(("127.0.0.1", 8080))

   Bu kod soketni mahalliy kompyuterning 127.0.0.1 IP manzili va 8080 portiga bog'laydi.

3. Kiruvchi ulanishlarni kutish (listen):

   server_socket.listen(5)

   listen metodi kiruvchi ulanishlarni kutish rejimini o'rnatadi. Parametr sifatida kutilayotgan ulanishlar navbati uzunligi ko'rsatiladi.

4. Ulanishni qabul qilish (accept):

   client_socket, address = server_socket.accept()
   print(f"Mijoz ulandi: {address}")

   accept metodi yangi ulanishni qabul qiladi va mijozning IP manzili hamda yangi soket obyektini qaytaradi.

Mijoz soketini yaratish va ulanish

Mijoz soketi server bilan ulanishni o'rnatish uchun quyidagi amallarni bajaradi:

1. Soket obyektini yaratish:

   import socket
   client_socket = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)

2. Serverga ulanish (connect):

   client_socket.connect(("127.0.0.1", 8080))

   connect metodi yordamida mijoz server soketiga ulanadi.

Ma'lumot almashinuvi

Server va mijoz o'rtasida ma'lumot almashish uchun send va recv metodlaridan foydalaniladi.

Server tomoni:

message = "Salom, mijoz!"
client_socket.send(message.encode('utf-8'))

Mijoz tomoni:

response = client_socket.recv(1024).decode('utf-8')
print(f"Serverdan javob: {response}")

Soketni yopish

Ma'lumot almashinuv tugagach, soketlar yopiladi:

Server tomoni:

client_socket.close()
server_socket.close()

Mijoz tomoni:

client_socket.close()

To'liq misol

Quyida server va mijoz dasturlarining to'liq misollari keltirilgan.

Server dasturi:

import socket

# Server soketini yaratish
server_socket = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)
server_socket.bind(("127.0.0.1", 8080))
server_socket.listen(5)
print("Server ishga tushdi. Kiruvchi ulanishlarni kutyapman...")

# Ulanishni qabul qilish
client_socket, address = server_socket.accept()
print(f"Mijoz ulandi: {address}")

# Ma'lumot yuborish
message = "Salom, mijoz!"
client_socket.send(message.encode('utf-8'))

# Soketlarni yopish
client_socket.close()
server_socket.close()

Mijoz dasturi:

import socket

# Mijoz soketini yaratish va ulanish
client_socket = socket.socket(socket.AF_INET, socket.SOCK_STREAM)
client_socket.connect(("127.0.0.1", 8080))

# Javobni qabul qilish
response = client_socket.recv(1024).decode('utf-8')
print(f"Serverdan javob: {response}")

# Soketni yopish
client_socket.close()

TCP soketlar orqali ishonchli bog'lanish o'rnatilib, server va mijoz o'rtasida samarali ma'lumot almashinuvi amalga oshiriladi. Python tilida socket moduli bu jarayonlarni sodda va tushunarli qilib boshqarish imkonini beradi. Dasturiy loyihalarda ushbu asoslarni qo'llash orqali mustahkam tarmoq ilovalarini yaratish mumkin.