Tarmoq topologiyalari (Star, Mesh, Ring, Bus, Hybrid)

Tarmoq topologiyasi - bu tarmoqdagi qurilmalar qanday qilib o‘zaro bog‘langanligini va ma’lumotlar qanday uzatilishini aniqlaydigan uslubdir. Tarmoq topologiyasi tarmoq samaradorligi, ishonchliligi va texnik xizmat ko‘rsatish jarayonlariga katta ta’sir qiladi.

Quyida asosiy tarmoq topologiyalari – Bus, Star, Ring, Mesh, Tree va Hybrid topologiyalarining ta’rifi, afzalliklari, kamchiliklari va qo‘llanilish sohalari tushuntiriladi.

1 Bus (Shina) Topologiyasi

Ta’rifi: Bus topologiyasida barcha qurilmalar bitta umumiy kabel (shina) orqali bog‘langan bo‘ladi. Har bir qurilma shu umumiy kanal orqali ma’lumot yuboradi va qabul qiladi.

Xususiyatlari:

• Barcha signallar bitta kabel orqali uzatiladi.

• Tarmoqning ikkala uchi terminator bilan yakunlanadi.

Afzalliklari:

• Oddiy tuzilish, oson o‘rnatish.

• Kam xarajat talab etadi.

• Kichik tarmoqlar uchun mos.

Kamchiliklari:

• Bitta kabel uzilishi butun tarmoqni ishdan chiqaradi.

• Katta hajmdagi trafikda tarmoq samaradorligi pasayadi.

• Diagnostika qiyin.

Qo‘llanilishi:

• Kichik ofis tarmoqlarida.

• Oddiy ma’lumot almashinuv tizimlarida.

2 Star (Yulduz) Topologiyasi

Ta’rifi: Star topologiyasida barcha qurilmalar bitta markaziy qurilma (switch yoki hub) orqali bog‘lanadi.

Xususiyatlari:

• Markaziy qurilma (switch) barcha ma’lumotlarni boshqaradi.

• Har bir qurilma markaz bilan alohida kabel orqali bog‘lanadi.

Afzalliklari:

• Markaziy qurilma orqali tarmoqni boshqarish oson.

• Bir qurilma uzilishi butun tarmoqga ta’sir qilmaydi.

• Yangi qurilmalarni qo‘shish oson.

Kamchiliklari:

• Markaziy qurilma ishdan chiqsa, butun tarmoq ishdan chiqadi.

• Ko‘proq kabel va xarajat talab etiladi.

Qo‘llanilishi:

• Katta va kichik ofis tarmoqlarida.

• Korporativ lokal tarmoqlarda.

3 Ring (Halqa) Topologiyasi

Ta’rifi: Ring topologiyasida har bir qurilma qo‘shni qurilma bilan bog‘langan va tarmoq yopiq halqa hosil qiladi.

Xususiyatlari:

• Ma’lumot uzatilishi bitta yo‘nalishda yoki ikki yo‘nalishda amalga oshiriladi.

• Ma’lumot halqa bo‘ylab ketma-ket harakatlanadi.

Afzalliklari:

• Ma’lumot uzatish tartibli bo‘lib, kolliziya (to‘qnashuv) minimal darajada.

• Yaxshi tarmoq ishlashi kichik va o‘rta hajmli tarmoqlarda.

Kamchiliklari:

• Bitta qurilma uzilishi butun tarmoqni ishdan chiqaradi.

• Diagnostika murakkab.

• Yangi qurilma qo‘shish qiyin.

Qo‘llanilishi:

• Televideniya va kabel tarmoqlarida.

• Bir xil tuzilishga ega tarmoqlarda.

4 Mesh (To‘r) Topologiyasi

Ta’rifi: Mesh topologiyasida har bir qurilma boshqa qurilmalar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan bo‘ladi. Ma’lumot bir nechta yo‘nalish orqali uzatilishi mumkin.

Turlari:

1. Full Mesh: Har bir qurilma boshqa barcha qurilmalar bilan bog‘langan.

2. Partial Mesh: Har bir qurilma faqat muayyan qurilmalar bilan bog‘langan.

Afzalliklari:

• Yuqori ishonchlilik, bir yo‘nalish uzilsa, boshqa yo‘nalish ishlaydi.

• Tarmoq xavfsizligi yuqori.

• Ma’lumot tezkor uzatiladi.

Kamchiliklari:

• Juda ko‘p kabel va xarajat talab etadi.

• O‘rnatish va boshqarish murakkab.

Qo‘llanilishi:

• Katta tarmoqlar va ma’lumot markazlarida.

• Xavfsizlik va ishonchlilik talab etiladigan joylarda.

5 Tree (Daraxt) Topologiyasi

Ta’rifi: Tree topologiyasi Star va Bus topologiyalarining kombinatsiyasidir. Bitta markaziy shina orqali bir nechta Star topologiyalari ulanadi.

Xususiyatlari:

• Ierarxik tuzilishga ega.

• Har bir darajada markaziy qurilmalar mavjud.

Afzalliklari:

• Kengaytirish oson.

• Katta tarmoqlarni boshqarish uchun mos.

• Ma’lumotlar yaxshi tashkil etilgan.

Kamchiliklari:

• Yuqori darajadagi qurilma ishdan chiqsa, pastki darajadagi tarmoq ishdan chiqadi.

• Kabel va xarajat talab qiladi.

Qo‘llanilishi:

• Korporativ tarmoqlar.

• Katta tashkilotlar ichki tarmoqlarida.

6 Hybrid (Gibrid) Topologiyasi

Ta’rifi: Hybrid topologiyasi bir nechta tarmoq topologiyalarining kombinatsiyasidir (masalan, Star, Bus, Mesh va Ring).

Xususiyatlari:

• Turli topologiyalarni birlashtirish imkonini beradi.

• Moslashuvchan va samarali ishlash.

Afzalliklari:

• Talablarga mos ravishda tuzilmani o‘zgartirish mumkin.

• Katta va murakkab tarmoqlar uchun mos.

• Bir topologiyaning kamchiliklarini boshqa topologiya orqali qoplash mumkin.

Kamchiliklari:

• Murakkab tuzilma.

• Yuqori xarajat.

• Tarmoqni boshqarish qiyin.

Qo‘llanilishi:

• Katta kompaniyalar va tashkilotlarning kompleks tarmoqlarida.

• Telekommunikatsiya sohalarida.

7 Tarmoq Topologiyalarini Tanlash

Topologiya tanlashda quyidagi omillar hisobga olinadi:

• Tarmoq hajmi: Katta yoki kichik tarmoq.

• Ishonchlilik: Ulanish ishonchliligi darajasi.

• Narx: Kabel va uskunalar narxi.

• Moslashuvchanlik: Yangi qurilmalarni qo‘shish imkoniyati.

• Murakkablik: O‘rnatish va texnik xizmat ko‘rsatish qiyinligi.

Misol:

• Kichik tarmoqlar: Star yoki Bus.

• Katta va xavfsiz tarmoqlar: Mesh yoki Hybrid.

Xulosa

Tarmoq topologiyasi tarmoqning ishlashi, samaradorligi va xarajatiga ta’sir qiladi.

• Bus - sodda va arzon.

• Star - markazlashtirilgan boshqaruv.

• Ring - tartibli uzatish.

• Mesh - yuqori ishonchlilik.

• Tree - kengayuvchan va ierarxik.

• Hybrid - moslashuvchan va kompleks tarmoqlar uchun ideal.

Tarmoq talablari va resurslariga qarab eng mos topologiyani tanlash zarur.