SQL da WHERE Sharti va Uning Ishlatilishi

SQL tilida WHERE sharti ma'lumotlar bazasidan kerakli yozuvlarni filtrlash uchun ishlatiladi. U ma'lum bir shart asosida ma'lumotlarni tanlash, yangilash yoki o‘chirish imkonini beradi.

WHERE Sharti Asosiy Sintaksisi

SELECT ustun_nomi 
FROM jadval_nomi 
WHERE shart;

• SELECT: Qaysi ustunni tanlash kerakligini bildiradi.

• FROM: Ma'lumot olinadigan jadval nomi.

• WHERE: Qaysi yozuvlar tanlanishi kerakligini aniqlovchi shart.

WHERE Sharti Qanday Ishlaydi?

• SQL WHERE sharti yordamida yozuvlar qiymatlari tekshiriladi.

• Shart TRUE (to‘g‘ri) bo‘lsa, yozuv tanlanadi.

• Agar FALSE bo‘lsa, yozuv chiqarilmaydi.

Misol Jadval

Faraz qilaylik, bizda talabalar nomli jadval bor:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
2	Gulnora	22	Matematika	92
3	Temur	21	Fizika	74
4	Shahlo	23	Informatika	90
5	Bobur	20	Matematika	88

1 Oddiy WHERE Sharti

Vazifa: Yoshi 21 dan katta bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE yosh > 21;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
2	Gulnora	22	Matematika	92
4	Shahlo	23	Informatika	90

2 Bir Necha Shartni Ishlatish

AND Operatori

Vazifa: Yoshi 21 dan katta va bahosi 90 dan yuqori bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE yosh > 21 AND baho > 90;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
2	Gulnora	22	Matematika	92

OR Operatori

Vazifa: Yoshi 20 bo‘lgan yoki bahosi 90 dan yuqori bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE yosh = 20 OR baho > 90;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
2	Gulnora	22	Matematika	92
4	Shahlo	23	Informatika	90
5	Bobur	20	Matematika	88

3 IN Operatori

IN operatori berilgan ro‘yxatdagi qiymatlarga mos yozuvlarni tanlash uchun ishlatiladi.

Vazifa: Fakulteti "Informatika" yoki "Fizika" bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE fakultet IN ('Informatika', 'Fizika');

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
3	Temur	21	Fizika	74
4	Shahlo	23	Informatika	90

4 BETWEEN Operatori

BETWEEN operatori qiymatlar oraliqda bo‘lganda ishlatiladi.

Vazifa: Yoshi 20 va 22 orasidagi talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE yosh BETWEEN 20 AND 22;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
3	Temur	21	Fizika	74
5	Bobur	20	Matematika	88

---

5 LIKE Operatori (String Filtrlash)

LIKE operatori yordamida matnli maydonlar bo‘yicha qidiruv amalga oshiriladi.

• % – bir nechta belgini anglatadi.

• _ – bitta belgini anglatadi.

Vazifa: "S" harfi bilan boshlanadigan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE ism LIKE 'S%';

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
4	Shahlo	23	Informatika	90

6 NULL Qiymatlar bilan Filtrlash

Vazifa: baho qiymati yo‘q (NULL) bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE baho IS NULL;

Eslatma: = NULL ishlamaydi, NULL qiymatlarni tekshirish uchun IS NULL yoki IS NOT NULL ishlatiladi.

7 Arifmetik Amallar bilan WHERE

Vazifa: Bahosi 80 dan 5 bal oshiq bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE baho > 80 + 5;

Natija: Bahosi 85 dan yuqori bo‘lgan talabalar chiqadi.

8 Mantiqiy Kombinatsiya (AND, OR, NOT)

Vazifa: Fakulteti "Informatika" bo‘lmagan va yoshi 22 dan katta bo‘lgan talabalarni tanlash.

SQL So'rovi:

SELECT * 
FROM talabalar 
WHERE fakultet != 'Informatika' AND yosh > 22;

Natija: Shartga mos yozuvlar chiqadi.

Xulosa

SQL'dagi WHERE sharti – bu ma'lumotlarni aniq filtrlash vositasi. U quyidagilar bilan birga ishlatiladi:

• AND, OR, NOT – bir nechta shartlarni kombinatsiya qilish.

• LIKE, BETWEEN, IN – matnli va oraliqli qiymatlarni tekshirish.

• IS NULL – NULL qiymatlarini aniqlash.

WHERE sharti ma'lumotlar bazasi so‘rovlarining aniq va samarali bo‘lishini ta'minlaydi.