Axloqiy xakerlar uchun top kamandalar.

1 ls

Tushuntirish:

Bu buyruq hozirgi katalogdagi fayl va kataloglarni ro'yxat shaklida ko'rsatadi. Bu eng asosiy buyruqlardan biri bo'lib, katalog tarkibini tahlil qilish uchun juda foydali.

Foydalanish:

ls

Nazariy ma'lumot:

• Opsiyalar:

  • ls -l: Fayllar haqida batafsil ma'lumot (ruxsatlar, o'lcham, sanasi va egasi).

  • ls -a: Yashirin fayllar ham ko'rsatiladi.

  • ls -lh: O'lchamlarni inson o'qishi qulay formatda ko'rsatadi (KB, MB, GB).

• Foydali jihatlari: Katalogdagi barcha fayl va papkalarni ro'yxatlash orqali ularni tahlil qilish va navbatdagi amallarni belgilash uchun zarurdir.

2 pwd

Tushuntirish:

pwd hozirgi katalogning to‘liq yo‘lini (path) ko‘rsatadi. Bu buyruq yordamida foydalanuvchi qayerda turganini aniqlash imkoniga ega bo‘ladi.

Foydalanish:

pwd

Nazariy ma'lumot:

• To‘liq yo‘l (absolute path): Linuxda har bir katalog yoki faylning to‘liq yo‘li mavjud bo‘ladi. Masalan, /home/user/docs/ mutlaq yo‘l hisoblanadi.

• Nisbiy yo‘l (relative path): Foydalanuvchi nisbiy yo‘l orqali kataloglar orasida harakat qilishi mumkin, ammo pwd orqali mutlaq yo‘lni bilib oladi.

3 cd <katalog>

Tushuntirish:

Bu buyruq kataloglar orasida harakat qilish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatilgan katalogga o'tadi, masalan, /home/user/docs/ katalogiga o'tish uchun cd ishlatiladi.

Foydalanish:

cd /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

• Katalogga kirish: Foydalanuvchi cd yordamida bir katalogdan boshqasiga tezda o'tishi mumkin. Masalan, hujjatlar katalogiga o'tish uchun cd docs/.

• Foydali qisqartmalar:

  • cd ~: Foydalanuvchi uy katalogiga o'tadi.

  • cd ..: Bir daraja yuqori katalogga o'tadi (ota katalog).

4 mkdir <katalog>

Tushuntirish:

mkdir buyrug‘i yangi katalog yaratadi. Yangi katalog yaratish uchun ishlatiladi va u ichida boshqa fayllar yoki kataloglar saqlanishi mumkin.

Foydalanish:

mkdir myfolder

Nazariy ma'lumot:

• Yangi katalog yaratish: Katalog tuzilishini yaratish, ma'lumotlarni tartibga solish uchun muhimdir.

• Opsiyalar:

  • mkdir -p: Katalogni ichma-ich yaratadi. Masalan, mkdir -p /home/user/docs/newfolder.

5 rmdir <katalog>

Tushuntirish:

rmdir buyruq bo‘sh kataloglarni tizimdan o‘chirish uchun ishlatiladi. Agar katalog bo‘sh bo‘lmasa, bu buyruq uni o‘chira olmaydi.

Foydalanish:

rmdir myfolder

Nazariy ma'lumot:

• Bo‘sh katalog: Faqat bo‘sh kataloglarni o‘chiradi. Agar katalogda fayllar bo‘lsa, ularni oldin olib tashlash yoki rm -r bilan o'chirish kerak bo‘ladi.

• Alternativ: Agar katalog bo‘sh bo‘lmasa, rm -r orqali katalog va uning tarkibini o‘chirishingiz mumkin.

6 rm <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi fayllarni o'chirish uchun ishlatiladi. Fayllarni tizimdan olib tashlaydi va qayta tiklash imkoni bo'lmaydi.

Foydalanish:

rm file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Ogohlantirish: Fayllarni o‘chirib bo‘lgandan so‘ng ular qayta tiklanmaydi, shuning uchun ehtiyotkorlik bilan ishlatilishi kerak.

• Opsiyalar:

  • rm -r: Kataloglarni va ichidagi barcha fayllarni o'chiradi.

  • rm -f: Ogohlantirishsiz (force) o‘chirish imkonini beradi.

7 cp <manba> <mo‘ljal>

Tushuntirish:

cp komanda fayl yoki katalogni nusxalash uchun ishlatiladi. Bu buyruq orqali manbadagi fayl mo'ljaldagi joyga nusxalanadi.

Foydalanish:

cp file.txt /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

• Faylni nusxalash: Asl fayl o‘z joyida saqlanib qoladi, nusxa boshqa katalogga yoki nom bilan nusxalanadi.

• Opsiyalar:

  • cp -r: Kataloglarni va uning tarkibini nusxalash.

  • cp -u: Faqat yangilangan yoki yo‘q bo‘lgan fayllarni nusxalash uchun.

8 mv <manba> <mo‘ljal>

Tushuntirish:

mv buyrug‘i fayl yoki katalogni ko‘chirish yoki nomini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatma faylni boshqa joyga ko‘chiradi yoki uni boshqa nom bilan saqlab qo‘yadi.

Foydalanish:

mv file.txt /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

• Ko‘chirish: Fayl ko‘chirilgandan so‘ng manbadagi fayl o‘chiriladi.

• Nomi o‘zgartirish: mv orqali fayl nomini ham o‘zgartirish mumkin, masalan, mv oldname.txt newname.txt.

9 cat <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq faylning mazmunini ekranga chiqaradi. Fayldagi matnni ko‘rish uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

cat file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Faylni ko‘rish: cat orqali matn faylini terminalda o‘qishingiz mumkin. Bir nechta fayllarni ham birlashtirish imkoniyatini beradi.

• Birlashtirish: Bir nechta fayllarni birlashtirish uchun cat file1.txt file2.txt > combined.txt.

10 nano <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda nano muharririni ochib, faylni tahrirlash imkonini beradi. Terminalda ishlatiladigan qulay muharrir bo‘lib, yangi foydalanuvchilar uchun mos keladi.

Foydalanish:

nano file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Muharrir: nano terminal orqali fayl tahrirlash uchun ishlatiladigan qulay vositadir. Matn kiritish, tahrirlash va fayllarni saqlash imkonini beradi.

• Matn muharriri: VI va Emacs kabi murakkab muharrirlarga nisbatan qulayligi bilan ajralib turadi.

11 vi <fayl>

Tushuntirish:

vi muharriri orqali fayllarni tahrirlash imkonini beradi. Bu terminalda ishlatiladigan kuchli matn muharriridir.

Foydalanish:

vi file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Muharrir rejimlari: vi muharriri buyruq va kiritish rejimlariga ega:

  • Buyruq rejimi: Faylni o‘zgartirish uchun turli xil buyruqlar ishlatiladi.

  • Kiritish rejimi: Matn kiritish yoki tahrirlash imkonini beradi.

12 man <buyruq_nomi>

Tushuntirish:

man ko‘rsatilgan buyrug‘ning qo‘llanma sahifasini ochadi. Har bir buyrug‘ uchun qo‘llanma mavjud bo‘lib, u buyruqning ishlatilishi, opsiyalari va maqsadini tushuntiradi.

Foydalanish:

man ls

Nazariy ma'lumot:

• Qo‘llanma: man orqali ko‘plab buyruqlarning hujjatlari, shuningdek, ularning opsiyalari va ishlatilish misollari mavjud.

13 find <katalog> -name <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda katalog yoki tizim bo‘ylab fayllarni qidirish uchun ishlatiladi. Qidiruv shartlariga mos keluvchi fayllar topiladi va ro‘yxat sifatida ko‘rsatiladi.

Foydalanish:

find /home/user/ -name "*.txt"

Nazariy ma'lumot:

• Faylni qidirish: find orqali qidiruv ma'lumoti (masalan, fayl nomi, kengaytmasi yoki o‘lchami) asosida tizim bo‘ylab qidiruv amalga oshiriladi.

• Shartlar: find qidiruvni faylning nomi, kengaytmasi, sanasi va boshqa shartlar bo‘yicha amalga oshiradi.

14 grep <matn> <fayl>

Tushuntirish:

grep komanda fayl ichidan ma'lum bir matnni qidirish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatilgan matn topilgan qatorlar ekranga chiqariladi.

Foydalanish:

grep "hello" file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Matn qidirish: grep yordamida katta hajmdagi fayllardan matn qidirishingiz mumkin. Bu katta matn fayllarini tahlil qilishda juda foydali.

• Regulyar ifodalar: grep regulyar ifodalar orqali murakkab qidiruv imkoniyatlarini ham taqdim etadi.

15 ping <domen>

Tushuntirish:

ping buyrug‘i tarmoq aloqasini sinash uchun ishlatiladi. U paket yuboradi va maqsadli domen yoki IP manzildan qaytgan javob vaqtini o‘lchaydi.

Foydalanish:

ping google.com

Nazariy ma'lumot:

• Tarmoq testi: ping buyruq server va mijoz o‘rtasidagi tarmoq aloqasini sinovdan o‘tkazish uchun ishlatiladi. Paket yuborilib, qabul qilish vaqti o‘lchanadi.

• Tarmoq kechikishi: Javob vaqti kechikishni (ping response time) ko‘rsatadi, bu esa tarmoqning tezligi va ishonchliligini baholashga yordam beradi.

16 df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk hajmi haqida ma'lumot beradi, qancha joy band va qancha joy bo‘sh ekanligini ko‘rsatadi. -h opsiyasi inson o'qishi uchun qulay formatda ko‘rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

• Disk hajmi: df buyrug‘i tizimdagi barcha disk bo‘limlarining holati haqida ma'lumot beradi, diskdagi bo‘sh va band joylar ko‘rsatiladi.

• Format: -h opsiyasi orqali hajmlar inson o'qishi qulay (MB, GB kabi) ko‘rinishda bo‘ladi.

17 du -h <katalog>

Tushuntirish:

Bu buyruq katalog yoki fayllarning hajmini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi qaysi fayl yoki kataloglar ko‘p joy egallayotganini ko‘rishi mumkin.

Foydalanish:

du -h /home/user/

Nazariy ma'lumot:

• Disk hajmi: du buyrug‘i orqali katalog yoki fayl hajmini o‘lchash va tahlil qilish mumkin.

• Format: -h opsiyasi hajmni oson o'qilishi uchun qulay qilib ko‘rsatadi (KB, MB, GB).

18 ps aux

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko‘rsatadi. Har bir jarayon haqida batafsil ma'lumotlar ko‘rsatiladi, masalan, jarayon identifikatori (PID), protsessor va xotira foydalanish miqdori.

Foydalanish:

ps aux

Nazariy ma'lumot:

• Jarayonlar: Linuxda dasturlar va xizmatlar jarayon sifatida ishlaydi. ps aux orqali ularning barchasi haqida ma'lumot olish mumkin.

• Resurs monitoringi: Tizimning resurslarini qanday ishlatilayotganini ko'rish va jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi.

19kill <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu komanda ko‘rsatilgan jarayonni to‘xtatish yoki o‘ldirish uchun ishlatiladi. Jarayon identifikatori (PID) orqali jarayon aniqlandi va kerakli bo‘lganda to‘xtatiladi.

Foydalanish:

kill 1234

Nazariy ma'lumot:

• Jarayon to‘xtatish: Jarayon noto‘g‘ri ishlayotgan yoki keraksiz bo‘lsa, uni kill orqali to‘xtatish mumkin.

• PID (Process ID): Har bir jarayonning o‘ziga xos identifikatori bor, kill orqali aniq jarayonni to‘xtatish mumkin.

20 top

Tushuntirish:

top buyrug‘i tizimdagi jarayonlarni real vaqtda ko‘rsatadi. Protsessor va xotira foydalanishi haqida doimiy ravishda yangilanib turadigan ma'lumot beradi.

Foydalanish:

top

Nazariy ma'lumot:

• Resurs monitoringi: top orqali tizim resurslarining qanday ishlatilayotganini real vaqtda kuzatib borish mumkin.

• Jarayon boshqaruvi: Jarayonlarni to‘xtatish yoki o‘ldirish uchun PID ma'lumotidan foydalaniladi.

21 chmod <ruxsatlar> <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda fayl yoki katalogning ruxsatlarini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Linuxda har bir fayl yoki katalog uchun o‘qish, yozish va bajarish huquqlari berilgan. chmod yordamida bu huquqlarni o‘zgartirish mumkin.

Foydalanish:

chmod 755 script.sh

Nazariy ma'lumot:

• Ruxsatlar: Linux tizimida fayl ruxsatlari uchta guruhga bo‘linadi: foydalanuvchi, guruh, va boshqa foydalanuvchilar (others).

• Ruxsat kodlari: Fayl yoki katalog uchun ruxsatlarni sonli kodlar yordamida berish mumkin. Masalan, 755 degani:

  • 7: Foydalanuvchi (read, write, execute - to‘liq huquq).

  • 5: Guruh (read va execute).

  • 5: Boshqa foydalanuvchilar (read va execute).

22 chown <egasi>:<guruh> <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq fayl yoki katalogning egasi va guruhini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi yoki guruhni almashtirish orqali tizim xavfsizligini boshqarish mumkin.

Foydalanish:

sudo chown user:group file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Egasini o‘zgartirish: Har bir fayl yoki katalogning aniq egasi bo‘ladi, va faqat egasi yoki tizim administratori fayl ustida huquqlarni boshqarishi mumkin.

• Guruhni o‘zgartirish: Bir guruhga biriktirilgan foydalanuvchilar bir xil fayllar ustida ishlashi mumkin.

23 chgrp <guruh> <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq fayl yoki katalogning guruhini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. chgrp yordamida faylga ega bo'lgan guruhni almashtirish mumkin.

Foydalanish:

sudo chgrp staff file.txt

Nazariy ma'lumot:

• Guruhlarni boshqarish: Fayl yoki katalog bir guruhga tegishli bo‘lganda, guruhdagi foydalanuvchilar ma'lum bir ruxsatlar bilan ishlay oladi.

• Tizim xavfsizligi: Faylning guruhini o‘zgartirish orqali, kim fayldan foydalanishini va qanday huquqlarga ega ekanligini boshqarish mumkin.

24 passwd

Tushuntirish:

Bu buyruq foydalanuvchining parolini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi o‘z parolini yangilashi yoki administrator boshqa foydalanuvchining parolini o‘zgartirishi mumkin.

Foydalanish:

passwd

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchi xavfsizligi: Har bir foydalanuvchi tizimga kirish uchun parolga ega bo‘lishi kerak. Parollarni o‘zgartirish tizim xavfsizligini ta'minlashda muhim hisoblanadi.

• Administrator huquqlari: Administrator boshqa foydalanuvchilar parolini ham o‘zgartirishi mumkin.

25 touch <fayl_nomi>

Tushuntirish:

touch buyrug‘i yangi bo‘sh fayl yaratish yoki mavjud faylning vaqt tamg‘asini yangilash uchun ishlatiladi. Fayl tizimida yangi fayl yaratmoqchi bo‘lsangiz, bu komanda ishlatiladi.

Foydalanish:

touch newfile.txt

Nazariy ma'lumot:

• Fayl yaratish: Agar fayl mavjud bo‘lmasa, touch yangi fayl yaratadi.

• Vaqt tamg‘asi: Agar fayl allaqachon mavjud bo‘lsa, touch faylning so‘nggi o‘zgartirilgan vaqtini yangilaydi.

26 echo <matn>

Tushuntirish:

echo buyrug‘i ko‘rsatilgan matnni terminalga chop etadi. Bu oddiy matnni ko‘rsatishdan tortib, fayllarga ma'lumot yozishgacha bo‘lgan ko‘plab amallar uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

echo "Hello, World!"

Nazariy ma'lumot:

• Matn ko‘rsatish: echo terminalga matnni chiqarish uchun ishlatiladi. Faylga yozish uchun ham ishlatilishi mumkin.

• Faylga yozish: Misol uchun, echo "Salom" > file.txt buyrug‘i matnni faylga yozadi.

27 df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk bo‘limlarining holatini ko‘rsatadi. -h opsiyasi hajmlarni inson o‘qishi uchun qulay formatda (MB, GB kabi) ko‘rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

• Disk bo‘sh joyi: Disk bo‘limlari haqida batafsil ma'lumot beradi, shu jumladan qancha joy bo‘sh va qancha joy foydalanilgan.

• Format: Hajmlar inson o'qishi qulay bo'lishi uchun -h opsiyasi bilan (MB, GB kabi) ko‘rsatiladi.

28 du -h

Tushuntirish:

Bu komanda kataloglar va fayllarning diskda qancha joy egallayotganini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi qaysi fayllar ko‘p joy egallayotganini aniqlash uchun ishlatadi.

Foydalanish:

du -h /home/user/

Nazariy ma'lumot:

• Disk hajmi tahlili: Har bir katalog yoki faylning diskda qancha joy egallayotganini ko‘rsatadi.

• Format: -h opsiyasi bilan inson o'qishi qulay bo'lgan formatda ko‘rsatiladi (MB, GB).

29 history

Tushuntirish:

Bu buyruq terminalda kiritilgan barcha buyruqlar tarixini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi oldin kiritgan buyruqlarni ko‘rishi yoki qayta bajarishi mumkin.

Foydalanish:

history

Nazariy ma'lumot:

• Buyruqlar tarixi: Terminalda kiritilgan barcha buyruqlar tartiblangan holda ro‘yxat sifatida ko‘rsatiladi.

• Qayta bajarish: Foydalanuvchi buyruqning tartib raqamini kiritib, uni yana bir marta bajarishi mumkin. Misol: !100 buyrug‘i 100-raqamli buyruqni qayta bajaradi.

30 wget <URL>

Tushuntirish:

wget komanda ko‘rsatilgan URL manzilidan faylni yuklab olish uchun ishlatiladi. Bu internetdagi fayllarni yoki saytlarni tizimga yuklab olishda juda foydali.

Foydalanish:

wget https://example.com/file.zip

Nazariy ma'lumot:

• Faylni yuklab olish: Foydalanuvchi wget yordamida istalgan URL manzilidan fayllarni bevosita terminal orqali yuklab olishi mumkin.

• Masofaviy yuklab olish: wget masofaviy serverlardan fayllarni yuklab olishda keng qo‘llaniladi.

31 curl <URL>

Tushuntirish:

curl komanda URL orqali HTTP so‘rov yuborish va javobni ko‘rish uchun ishlatiladi. Bu vosita HTTP, HTTPS, FTP va boshqa protokollarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Foydalanish:

curl https://example.com

Nazariy ma'lumot:

• HTTP so‘rov: curl yordamida foydalanuvchi HTTP yoki boshqa protokollar orqali serverga so‘rov yuborishi mumkin.

• Ma'lumot olish: URL orqali saytning javoblarini olish yoki fayllarni yuklab olishda foydalaniladi.

32 ps aux

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko‘rsatadi. Jarayonlar haqida batafsil ma'lumot beradi, masalan, jarayon identifikatori (PID), CPU va RAM foydalanish.

Foydalanish:

ps aux

Nazariy ma'lumot:

• Jarayonlarni kuzatish: Tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni tahlil qilish va ularni boshqarish imkoniyatini beradi.

• Resurslar monitoringi: CPU va xotira (RAM) resurslaridan qaysi jarayon qancha foydalanayotganini ko‘rish mumkin.

33 top

Tushuntirish:

top tizim resurslarini real vaqtda kuzatish uchun ishlatiladi. Har bir jarayon uchun protsessor va xotira foydalanishi doimiy ravishda yangilanib turadi.

Foydalanish:

top

Nazariy ma'lumot:

• Real vaqtda monitoring: Tizimdagi jarayonlar va ularning resurslardan qanday foydalanayotganini ko‘rish imkonini beradi.

• Jarayonlar boshqaruvi: Foydalanuvchi top yordamida jarayonlarni kuzatishi va ularni o‘chirish imkoniyatiga ega.

34 kill <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu komanda ko‘rsatilgan jarayonni to‘xtatish uchun ishlatiladi. Jarayon identifikatori (PID) yordamida kerakli jarayonni tanlash mumkin.

Foydalanish:

kill 1234

Nazariy ma'lumot:

• Jarayon to‘xtatish: Noto‘g‘ri ishlayotgan yoki keraksiz jarayonlarni to‘xtatish uchun ishlatiladi.

• Signal yuborish: kill buyruq orqali jarayonga to‘xtatish signali yuboriladi, va jarayon o‘z resurslarini tozalab to‘xtaydi.

35 killall <jarayon_nomi>

Tushuntirish:

killall ko‘rsatilgan nomdagi barcha jarayonlarni to‘xtatish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi bir xil nomdagi jarayonlarni bir vaqtda to‘xtatishi mumkin.

Foydalanish:

killall firefox

Nazariy ma'lumot:

• Jarayon to‘xtatish: Bu buyruq bir xil nomdagi barcha jarayonlarni to‘xtatadi.

• Ko‘p jarayonlar: Masalan, bir nechta firefox jarayonini bir vaqtda to‘xtatish uchun ishlatiladi.

36 uptime

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini, foydalanuvchilar sonini va CPU yuklanishini ko‘rsatadi.

Foydalanish:

uptime

Nazariy ma'lumot:

• Tizim holati: uptime yordamida tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini va CPU yuklanishini kuzatish mumkin.

• Monitoring: Tizimning davomiy ishlash holatini kuzatib, CPU foydalanish darajasini tahlil qilish uchun ishlatiladi.

37 htop

Tushuntirish:

htop — bu top buyrug‘ining interaktiv va qulay grafik interfeysga ega versiyasi. Jarayonlarni filtrlash va tartiblash imkonini beradi.

Foydalanish:

htop

Nazariy ma'lumot:

• Grafik interfeys: htop orqali jarayonlarni qulay tarzda kuzatish va ularni boshqarish mumkin. Terminal interfeysi ancha intuitiv va oson foydalaniladi.

• Interaktiv boshqaruv: Jarayonlarni to‘xtatish, tartiblash va filtrlash imkoniyatlari mavjud.

38 whoami

Tushuntirish:

Bu komanda joriy foydalanuvchi nomini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi tizimda qaysi hisob orqali ishlayotganini aniqlash uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

whoami

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchi aniqlash: Tizimda qaysi foydalanuvchi sifatida ishlayotganingizni ko‘rsatadi.

• Foydali: Foydalanuvchi o‘zini tekshirish va foydalanuvchi huquqlarini aniqlash uchun ishlatadi.

39 id

Tushuntirish:

Bu komanda joriy foydalanuvchining identifikator (UID), guruh identifikatori (GID) va boshqa guruhlar haqidagi ma'lumotlarni ko‘rsatadi.

Foydalanish:

id

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchi identifikatori (UID): Har bir foydalanuvchining o‘ziga xos identifikatori bo‘ladi. id yordamida foydalanuvchi haqida to‘liq ma'lumot olinadi.

• Guruhlar: Foydalanuvchi qaysi guruhlarga tegishli ekanligi va ulardagi huquqlarini ko‘rsatadi.

40 uname -a

Tushuntirish:

Bu buyruq tizim haqidagi umumiy ma'lumotlarni beradi, jumladan, kernel versiyasi, mashina arxitekturasi va operatsion tizim haqida ma'lumot.

Foydalanish:

uname -a

Nazariy ma'lumot:

• Kernel va tizim ma'lumotlari: uname orqali operatsion tizim va kernel haqidagi asosiy ma'lumotlarni olish mumkin. Misol uchun, kernel versiyasi, mashina arxitekturasi va tizimning nomi ko‘rsatiladi.

• Diagnostika: Tizim diagnostikasini o‘tkazish va uning hozirgi holatini bilish uchun ishlatiladi.

61 systemctl enable <xizmat>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan xizmatni avtomatik ravishda tizim yuklanganda ishga tushirish uchun yoqadi. Ya'ni, har safar tizim qayta yuklanganda ushbu xizmat avtomatik ravishda ishlaydi.

Foydalanish:

sudo systemctl enable apache2

Nazariy ma'lumot:

• Avtomatik ishga tushirish: enable orqali xizmat har safar tizim yuklanganda avtomatik ravishda ishga tushiriladi.

• Xizmatni boshqarish: Tizimga muhim xizmatlar, masalan, veb-server yoki tarmoq xizmatlari enable qilingan holda ishlaydi, shuning uchun ular qayta yuklashda ham mavjud bo'ladi.

62 systemctl disable <xizmat>

Tushuntirish:

Bu komanda xizmatning avtomatik ishlashini o'chirish uchun ishlatiladi. Tizim qayta yuklanganda xizmat avtomatik ishga tushmaydi.

Foydalanish:

sudo systemctl disable apache2

Nazariy ma'lumot:

• Avtomatik ishga tushishni o'chirish: disable orqali xizmat tizim yuklanayotganda avtomatik ravishda ishlamaydi, lekin uni qo'lda ishga tushirish mumkin.

• Xavfsizlik va samaradorlik: Keraksiz xizmatlarni o'chirib, tizim xavfsizligi va samaradorligini oshirish mumkin.

63 journalctl

Tushuntirish:

journalctl komanda tizimda sodir bo'lgan voqealar va xizmatlar loglarini ko'rish uchun ishlatiladi. Tizimda qanday xatoliklar va muhim voqealar sodir bo'lganini ko'rish uchun foydali.

Foydalanish:

sudo journalctl

Nazariy ma'lumot:

• Tizim loglari: journalctl yordamida tizim va xizmatlar haqida batafsil ma'lumotlarni ko'rish va tahlil qilish mumkin.

• Muammolarni diagnostika qilish: Tizimda yoki xizmatlarda yuzaga kelgan muammolarni tahlil qilish va yechimini topishda yordam beradi.

64 uptime

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini, foydalanuvchilar sonini va CPU yuklanishini ko'rsatadi.

Foydalanish:

uptime

Nazariy ma'lumot:

• Tizimning ishlash vaqti: Tizim qayta ishga tushganidan beri qancha vaqt o'tganini ko'rsatadi.

• CPU yuklanishi: Foydalanuvchi tizim resurslari, ayniqsa CPU ning qanday ishlatilayotganini kuzatib, tahlil qilishi mumkin.

65 uname -r

Tushuntirish:

Bu buyruq Linux kernelining hozirgi versiyasini ko'rsatadi. Foydalanuvchi tizimning qaysi kernel versiyasida ishlayotganini aniqlashi mumkin.

Foydalanish:

uname -r

Nazariy ma'lumot:

• Kernel versiyasi: Har bir Linux tizimi o'zining kerneliga ega bo'lib, bu komanda orqali uning versiyasini bilib olish mumkin.

• Diagnostika: Tizim muammolarini hal qilishda va yangilanishlarda kernel versiyasi haqida ma'lumot muhim bo'lishi mumkin.

66 dmesg

Tushuntirish:

Bu komanda tizim yuklanayotganda sodir bo'lgan hodisalarni va tizimning apparat drayverlari haqida ma'lumotlarni ko'rsatadi.

Foydalanish:

dmesg

Nazariy ma'lumot:

• Yuklanish loglari: Tizim yuklanayotganda qaysi apparat yoki drayverda muammo yuzaga kelganini aniqlash uchun dmesg juda foydali.

• Tizim diagnostikasi: dmesg yordamida apparat darajasidagi muammolarni aniqlash va ularni hal qilishda qo'llaniladi.

67 free -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi RAM va swap bo'sh joyini ko'rsatadi. -h opsiyasi hajmlarni inson o'qishi qulay formatda ko'rsatadi (MB, GB kabi).

Foydalanish:

free -h

Nazariy ma'lumot:

• Xotira monitoringi: Tizimda qancha RAM bo'sh yoki band ekanligini bilib olishda ishlatiladi.

• Swap: RAM tugaganda foydalaniladigan swap bo'sh joyini ham ko'rsatadi, bu tizim samaradorligini kuzatishda muhimdir.

68 df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk bo'limlarining hajmi haqida ma'lumot beradi. -h opsiyasi hajmlarni o'qilishi qulay formatda (MB, GB kabi) ko'rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

• Disk bo'limlari: df buyrug'i har bir disk bo'limidagi bo'sh va band joylar haqida ma'lumot beradi.

• Fayl tizimi monitoringi: Har bir bo'limda qancha joy band va qancha joy bo'sh ekanligini kuzatish imkonini beradi.

69 du -sh <katalog>

Tushuntirish:

Bu komanda katalog yoki fayllarning tizimda qancha joy egallayotganini ko'rsatadi. -s opsiyasi umumiy hajmni, -h opsiyasi esa o'qilishi oson formatda ko'rsatadi.

Foydalanish:

du -sh /home/user/

Nazariy ma'lumot:

• Disk hajmi tahlili: Fayllar va kataloglarning qancha joy egallayotganini bilish va kerakli bo'lsa, diskni tozalash uchun ishlatiladi.

• Bo'sh joyni boshqarish: Diskdagi joyni tejash yoki ortiqcha fayllarni aniqlashda yordam beradi.

70 htop

Tushuntirish:

htop — bu top buyrug‘iga o‘xshash, lekin grafik interfeysga ega jarayonlar monitoring vositasidir. Bu vosita jarayonlarni interaktiv boshqarishga va resurslardan foydalanishni tahlil qilishga imkon beradi.

Foydalanish:

htop

Nazariy ma'lumot:

• Interaktiv boshqaruv: Jarayonlarni kuzatish va ulardan foydalanish darajasini boshqarish uchun interaktiv interfeys taqdim etadi.

• Jarayonlarni to'xtatish: Foydalanuvchi bevosita htop interfeysi orqali jarayonlarni o'chirishi yoki to'xtatishi mumkin.

71 crontab -e

Tushuntirish:

Bu komanda tizimda avtomatik ishlash uchun rejalashtirilgan buyruqlarni tahrirlash uchun ishlatiladi. crontab yordamida buyruqlarni ma'lum vaqtlarda avtomatik ravishda bajarish rejalashtiriladi.

Foydalanish:

crontab -e

Nazariy ma'lumot:

• Avtomatlashtirilgan vazifalar: cron yordamida ma'lum vaqt va davrlarda avtomatik ravishda ishlatiladigan buyruqlar va skriptlar rejalashtiriladi.

• Rejalashtirilgan vazifalar: Har bir buyruq ma'lum vaqt yoki kunlarda avtomatik bajariladi. Masalan, fayllarni zaxira qilish uchun har kuni kechqurun skript ishga tushirilishi mumkin.

72 service <xizmat> status

Tushuntirish:

Bu komanda ko'rsatilgan xizmatning holatini tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, tizimdagi xizmat hozirda ishlayaptimi yoki to'xtatilganmi, shuni ko'rish imkonini beradi.

Foydalanish:

sudo service apache2 status

Nazariy ma'lumot:

• Xizmat holati: Xizmatlarning joriy holatini tekshirish va ularning ishlayotganligini aniqlash imkonini beradi.

• Diagnostika: Agar xizmat ishlamayotgan bo'lsa, status orqali muammolarni aniqlash va ularni hal qilish mumkin.

73 adduser <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu buyruq yangi foydalanuvchini tizimga qo'shish uchun ishlatiladi. Tizimga yangi foydalanuvchi va unga tegishli ma'lumotlar qo'shiladi.

Foydalanish:

sudo adduser newuser

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchi qo'shish: Tizimga yangi foydalanuvchi yaratish va unga tegishli barcha ma'lumotlarni, jumladan, parol va kataloglarni yaratish uchun ishlatiladi.

• Foydalanuvchi boshqaruvi: Har bir foydalanuvchi tizimda o'ziga xos huquqlarga ega bo'lishi mumkin.

74 usermod -aG <guruh> <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda foydalanuvchini ko'rsatilgan guruhga qo'shish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi ma'lum guruhga tegishli bo'lib, guruhning ruxsatlariga ega bo'ladi.

Foydalanish:

sudo usermod -aG sudo newuser

Nazariy ma'lumot:

• Guruh ruxsatlari: Guruhga biriktirilgan foydalanuvchilar guruhning ruxsatlari bilan ishlashadi.

• Foydalanuvchi boshqaruvi: Har bir foydalanuvchi bir nechta guruhga biriktirilishi mumkin, bu esa tizim xavfsizligi va boshqaruvini kuchaytiradi.

75 passwd <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda foydalanuvchining parolini o'zgartirish uchun ishlatiladi. Administratorlar yoki foydalanuvchi o'zining yoki boshqa foydalanuvchilarning parolini yangilashi mumkin.

Foydalanish:

sudo passwd newuser

Nazariy ma'lumot:

• Parol yangilash: Foydalanuvchining parolini yangilash va tizim xavfsizligini oshirish uchun ishlatiladi.

• Xavfsizlik: Har bir foydalanuvchi uchun kuchli parol o'rnatish tizimning xavfsizligini oshiradi.

76 deluser <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan foydalanuvchini tizimdan o'chirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi tizimdan butunlay olib tashlanadi va uning barcha ma'lumotlari o'chiriladi.

Foydalanish:

sudo deluser newuser

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchini o'chirish: Foydalanuvchini tizimdan o'chirish va uning barcha kataloglarini va ma'lumotlarini yo'q qilish imkonini beradi.

• Xavfsizlik: Tizimda ishlatilmaydigan foydalanuvchi hisoblarini o'chirish orqali xavfsizlikni oshirish mumkin.

77 sudo

Tushuntirish:

Bu buyruq foydalanuvchiga yuqori darajadagi administrator (root) huquqlarida buyruq bajarish imkonini beradi. sudo orqali ko'pchilik tizim buyruqlari administrator tomonidan amalga oshiriladi.

Foydalanish:

sudo apt update

Nazariy ma'lumot:

• Administrator huquqlari: Foydalanuvchi sudo orqali faqat administrator huquqlarida bajarilishi kerak bo'lgan buyruqlarni amalga oshiradi.

• Tizim xavfsizligi: Foydalanuvchiga root huquqlari berilmagan holda, faqat ma'lum vaqt davomida yuqori huquqlar bilan ishlash imkonini beradi.

78 su <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda ko'rsatilgan foydalanuvchi hisobiga o'tish uchun ishlatiladi. Masalan, tizim administratoriga o'tish uchun su ishlatiladi.

Foydalanish:

su root

Nazariy ma'lumot:

• Foydalanuvchi almashtirish: Bir foydalanuvchi o'z hisobidan chiqmasdan, boshqa foydalanuvchiga o'tishi mumkin.

• Administratorga o'tish: su orqali foydalanuvchi root hisobiga o'tib, yuqori huquqlar bilan ishlashi mumkin.

79 ps -ef

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko'rsatadi. Har bir jarayon haqida batafsil ma'lumot beradi, masalan, jarayon identifikatori (PID), foydalanuvchi, vaqti va holati.

Foydalanish:

ps -ef

Nazariy ma'lumot:

• Jarayon kuzatuvi: Tizimdagi barcha jarayonlarni kuzatish va ularning holatini ko'rish imkonini beradi.

• Muammolarni tahlil qilish: Foydalanuvchi jarayonlarning ishlash holatini tahlil qilib, muammolarni hal qilishga yordam beradi.

80 kill -9 <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan jarayonni majburiy to'xtatish uchun ishlatiladi. -9 signali jarayonni tez va darhol to'xtatadi.

Foydalanish:

kill -9 1234

Nazariy ma'lumot:

• Jarayon to'xtatish: Noto'g'ri ishlayotgan yoki tizimni band qilib qo'ygan jarayonlarni majburiy ravishda to'xtatish uchun ishlatiladi.

• Xavfsizlik va barqarorlik: Jarayonlar tizimga zarar yetkazmasdan to'xtatilishi muhim, shuning uchun kill foydali bo'lishi mumkin.

Axloqiy xakerlar uchun shet chet. 40 terminal tool kodlari

Quyida hacking vositalari uchun Linux terminalida ishlatiladigan 40 ta muhim buyruqlar roʻyxati. Ushbu buyruqlar tarmoqni tahlil qilish, xavfsizlikni sinash va tizim faoliyatini kuzatish uchun keng qo‘llaniladi:

1. Nmap - Tarmoqni skanerlash

nmap -sS 192.168.1.1

2. Netcat (nc) - Tarmoq ulanishlarini o‘rganish

nc -v -z 192.168.1.1 80-100

3. Tcpdump - Tarmoqdagi paketlarni kuzatish

tcpdump -i eth0

4. Wireshark - Tarmoqni chuqur tahlil qilish (GUI)

wireshark

5. Hydra - Parolni taxmin qilish

hydra -l admin -P passwords.txt 192.168.1.1 ssh

6. John the Ripper - Parolni sindirish

john --wordlist=passwords.txt hashfile

7. Metasploit - Ekspluatatsiya qilish vositasi

msfconsole

8. Arp-scan - LAN-ni skanerlash

arp-scan 192.168.1.0/24

9. Nikto - Veb-serverni xavfsizlik bo‘yicha tahlil qilish

nikto -h http://example.com

10. SQLmap - SQL injeksiya sinovlari

sqlmap -u "http://example.com/page.php?id=1" --batch

11. Burp Suite - Veb-ilovalarni tahlil qilish vositasi

burpsuite

12. Aircrack-ng - Wi-Fi parollarini sinash

aircrack-ng -b BSSID -w wordlist.txt capturefile.cap

13. Reaver - WPS himoyasini sindirish

reaver -i wlan0 -b BSSID -vv

14. Ettercap - MITM hujumlarini amalga oshirish

ettercap -T -Q -i wlan0

15. Dnsenum - DNS ma’lumotlarini yig‘ish

dnsenum example.com

16. WhatWeb - Veb-server texnologiyasini aniqlash

whatweb http://example.com

17. Wafw00f - WAF (Web Application Firewall)ni aniqlash

wafw00f http://example.com

18. Amass - Subdomenlarni topish

amass enum -d example.com

19. Gobuster - Katalog va fayllarni bruteforce qilish

gobuster dir -u http://example.com -w wordlist.txt

20. Dirb - Veb-serverni tahlil qilish

dirb http://example.com /path/to/wordlist.txt

21. Hashcat - Xeshlarni sindirish

hashcat -m 0 -a 0 hash.txt wordlist.txt

22. Enum4linux - Samba ma’lumotlarini yig‘ish

enum4linux 192.168.1.1

23. SMBclient - SMB ulanishlarini tekshirish

smbclient -L //192.168.1.1 -U user

24. Nikto - HTTP xavfsizlikni tahlil qilish

nikto -h example.com

25. SSLscan - SSL sertifikatlarini tahlil qilish

sslscan example.com

26. Responder - Tarmoq ulanishlarida hashni tahlil qilish

responder -I eth0

27. TheHarvester - Ommaviy manbalardan ma’lumot yig‘ish

theharvester -d example.com -l 500 -b google

28. Fierce - DNS bo‘yicha qidiruv

fierce -dns example.com

29. Sublist3r - Subdomenlarni topish

sublist3r -d example.com

30. XHydra - GUI interfeys orqali parol taxmin qilish

xhydra

31. Setoolkit - Ijtimoiy muhandislik hujumlari

setoolkit

32. SSHuttle - VPN orqali tarmoq trafikini o‘tkazish

sshuttle -r user@192.168.1.1 0/0

33. Proxychains - Tarmoq so‘rovlarini proksi orqali o‘tkazish

proxychains nmap -sS 192.168.1.1

34. Dmitry - Tarmoq bo‘yicha axborot yig‘ish

dmitry -win example.com

35. XSStrike - XSS zaifliklarini tahlil qilish

xsstrike -u http://example.com

36. FFUF - HTTP brute-force sinovlari

ffuf -u http://example.com/FUZZ -w wordlist.txt

37. Fping - Tarmoqdagi barcha IP-larni ping qilish

fping -a -g 192.168.1.0/24

38. Snort - Tarmoqni kuzatish va aniqlash

snort -c /etc/snort/snort.conf -i eth0

39. ZAP (OWASP) - Veb-ilovalarni xavfsizlik sinovi

zap

40. Maltego - Ma'lumotlarni bog‘lash va tahlil qilish vositasi

maltego

Ushbu buyruqlarni ishlatishda ehtiyot bo‘ling va faqat qonuniy maqsadlarda foydalaning.