SQL da AND, OR va NOT Operatorlari

SQL tilida AND, OR va NOT operatorlari WHERE sharti bilan birgalikda ma'lumotlarni filtrlashda ishlatiladi. Bu operatorlar yordamida bir yoki bir nechta shartlarni birlashtirish va mantiqiy tekshirishlar amalga oshiriladi.

1 AND Operatorining Ishlatilishi

AND operatori bir nechta shartni va mantiqi bo‘yicha tekshiradi. Barcha shartlar TRUE bo‘lganda yozuvlar qaytariladi.

Sintaksis

SELECT ustunlar
FROM jadval_nomi
WHERE shart1 AND shart2;

Misol Jadval

Faraz qilaylik, talabalar jadvali quyidagicha:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
2	Shahlo	23	Matematika	92
3	Bobur	22	Fizika	74
4	Dilnoza	21	Kimyo	90
5	Temur	20	Biologiya	88

Misol: AND Operatori

Vazifa: Yoshi 20 va bahosi 80 dan katta bo‘lgan talabalarni toping.

SQL So‘rovi:

SELECT * 
FROM talabalar
WHERE yosh = 20 AND baho > 80;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85

Izoh: AND operatori shartlarning barchasi TRUE bo‘lganda ishlaydi.

2 OR Operatorining Ishlatilishi

OR operatori bir nechta shartni yoki mantiqi bo‘yicha tekshiradi. Kamida bitta shart TRUE bo‘lsa, yozuv qaytariladi.

Sintaksis

SELECT ustunlar
FROM jadval_nomi
WHERE shart1 OR shart2;

Misol: OR Operatori

Vazifa: Fakulteti "Matematika" yoki yoshi 20 bo‘lgan talabalarni toping.

SQL So‘rovi:

SELECT * 
FROM talabalar
WHERE fakultet = 'Matematika' OR yosh = 20;

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
2	Shahlo	23	Matematika	92
5	Temur	20	Biologiya	88

Izoh: OR operatori faqat bitta shart to‘g‘ri bo‘lsa ham, natijani qaytaradi.

3 NOT Operatorining Ishlatilishi

NOT operatori shartning aksini (inverse) qaytaradi. Shart FALSE bo‘lsa, TRUE natija qaytaradi.

Sintaksis

SELECT ustunlar
FROM jadval_nomi
WHERE NOT shart;

Misol: NOT Operatori

Vazifa: Fakulteti "Kimyo" bo‘lmagan talabalarni toping.

SQL So‘rovi:

SELECT * 
FROM talabalar
WHERE NOT fakultet = 'Kimyo';

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
1	Alisher	20	Informatika	85
2	Shahlo	23	Matematika	92
3	Bobur	22	Fizika	74
5	Temur	20	Biologiya	88

Izoh: NOT operatori "Kimyo" bo‘lganlarni inkor qiladi.

4 Birgalikda AND, OR va NOT Ishlatish

Bir nechta operatorlar birgalikda ishlatilganda, quyidagi ustuvorliklar mavjud:

1. NOT

2. AND

3. OR

Agar murakkab shartlar bo‘lsa, qavslar () ishlatilishi kerak.

Misol

Vazifa: Bahosi 90 dan katta bo‘lgan yoki fakulteti "Matematika" emas va yoshi 20 dan katta bo‘lgan talabalarni toping.

SQL So‘rovi:

SELECT * 
FROM talabalar
WHERE baho > 90 OR (NOT fakultet = 'Matematika' AND yosh > 20);

Natija:

id	ism	yosh	fakultet	baho
4	Dilnoza	21	Kimyo	90
2	Shahlo	23	Matematika	92
3	Bobur	22	Fizika	74

Izoh:

1. Bahosi 90 dan katta bo‘lganlar tanlanadi.

2. Fakulteti Matematika emas va yoshi 20 dan katta bo‘lganlar tanlanadi.

5 Mantiqiy Operatorlar Jadvali

Shart1	Shart2	Shart1 AND Shart2	Shart1 OR Shart2	NOT Shart1
TRUE	TRUE	TRUE	TRUE	FALSE
TRUE	FALSE	FALSE	TRUE	FALSE
FALSE	TRUE	FALSE	TRUE	TRUE
FALSE	FALSE	FALSE	FALSE	TRUE

Xulosa

• AND: Barcha shartlar TRUE bo‘lganda ishlaydi.

• OR: Kamida bitta shart TRUE bo‘lganda ishlaydi.

• NOT: Shartni inkor qiladi.

• Murakkab shartlar uchun qavslar () ishlatiladi.

Amaliy Mashqlar

1. Bahosi 80 dan katta va fakulteti "Informatika" bo‘lgan talabalarni toping.

2. Fakulteti "Fizika" yoki yoshi 20 bo‘lgan talabalarni tanlang.

3. Bahosi 70 dan kichik bo‘lmagan talabalarni tanlang.