Linux distributivlari va ularning tasnifi

Kirish

Linux operatsion tizimi bitta umumiy tizim emas, balki turli distributivlar (distro) ko‘rinishida taqdim etiladi. Har bir distributiv Linux yadrosi (kernel) asosida ishlaydi, lekin ularda o‘ziga xos dasturlar to‘plami, konfiguratsiyalar, paket menejerlari va maqsadli foydalanuvchilar mavjud. Ushbu bo‘limda Linuxning mashhur distributivlari, ularning tasnifi va xususiyatlari haqida batafsil ma'lumot beriladi.

Linux distributivlari tasnifi

Linux distributivlarini bir nechta mezonlar asosida tasniflash mumkin:

1Asosiy platformaga qarab

• Debian oilasi (Debian, Ubuntu, Linux Mint).

• Red Hat oilasi (RHEL, CentOS Stream, Fedora, Rocky Linux, AlmaLinux).

• Arch Linux oilasi (Arch, Manjaro, EndeavourOS).

• SUSE oilasi (openSUSE, SUSE Linux Enterprise).

Maqsadli foydalanishga qarab

• Serverlar uchun: Debian, RHEL, Ubuntu Server, SUSE Enterprise.

• Desktoplar uchun: Ubuntu Desktop, Fedora Workstation, Linux Mint, Elementary OS.

• Minimalist va ilg‘or foydalanuvchilar uchun: Arch Linux, Gentoo, Void Linux.

• IoT va maxsus qurilmalar uchun: Alpine Linux, Raspberry Pi OS.

Paket menejeriga qarab

• Debian asosida: .deb formatida paketlar (apt, dpkg).

• Red Hat asosida: .rpm formatida paketlar (yum, dnf, rpm).

• Arch asosida: PKGBUILD formati (pacman).

Debian oilasi

Debian

Debian – Linuxning eng eski va barqaror distributivlaridan biri bo‘lib, 1993-yilda Ian Murdock tomonidan yaratilgan.

• Xususiyatlari:

  • Barqarorlik va xavfsizlik uchun mashhur.

  • 3 ta asosiy filial mavjud: Stable, Testing, Unstable.

  • Juda ko‘p dasturlar va kutubxonalarga ega.

• Paket menejeri: apt, dpkg.

Debian asosan serverlar va professional muhitda ishlatiladi. Bunga asoslangan boshqa mashhur distributivlar mavjud.

Ubuntu

Ubuntu – 2004-yilda Canonical kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan Debian asosidagi distributiv.

• Xususiyatlari:

  • Foydalanuvchilarga qulay interfeys.

  • Desktop, server va bulut uchun mos variantlar mavjud.

  • Yiliga ikki marta yangi versiya (aprel va oktyabr oylarida) chiqariladi.

  • LTS (Long Term Support) versiyalari 5 yil davomida qo‘llab-quvvatlanadi.

• Paket menejeri: apt.

Ubuntu Server ma'lumot markazlari va bulut platformalarida keng qo‘llaniladi, masalan, AWS, Google Cloud, Azure.

Linux Mint

Linux Mint – Ubuntu asosida ishlab chiqilgan, yangi foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan qulay distributiv.

• Xususiyatlari:

  • Cinnamon, MATE, va Xfce grafikali ish stoli muhiti bilan birga keladi.

  • Ishga tayyor dasturlar to‘plami va multimedia kodeklari mavjud.

• Paket menejeri: apt.

Linux Mint yangi foydalanuvchilar uchun ideal distributiv bo‘lib, desktop foydalanishga moslashtirilgan.

Red Hat oilasi

Red Hat Enterprise Linux (RHEL)

RHEL – Red Hat kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan korporativ darajadagi distributiv.

• Xususiyatlari:

  • Katta korxona va tashkilotlar uchun barqaror va xavfsiz platforma.

  • Uzoq muddatli qo‘llab-quvvatlash (LTS).

  • Sertifikatlash va texnik qo‘llab-quvvatlash xizmati mavjud.

• Paket menejeri: dnf, rpm.

RHEL serverlar, ma'lumot markazlari va bulut platformalarida keng qo‘llaniladi.

CentOS Stream va uning vorislari

CentOS dastlab RHEL distributivining erkin nusxasi bo‘lib xizmat qilgan. Ammo 2020-yilda Red Hat CentOSni to‘liq CentOS Stream formatiga o‘zgartirdi.

• CentOS Stream: RHEL uchun doimiy ravishda yangilanib boruvchi versiya.

• Vorislari:

  • Rocky Linux – CentOSning muqobili, Greg Kurtzer tomonidan boshqariladi.

  • AlmaLinux – CloudLinux tomonidan ishlab chiqilgan RHEL muqobili.

Fedora

Fedora – Red Hat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan ilg‘or va eksperimental Linux distributivi.

• Xususiyatlari:

  • Eng yangi texnologiyalar va dasturlarni birinchi bo‘lib sinovdan o‘tkazadi.

  • Desktop, server va IoT variantlari mavjud.

• Paket menejeri: dnf.

Fedora yangi texnologiyalarni tezroq o‘rganish uchun ajoyib distributiv hisoblanadi.

Arch Linux oilasi

Arch Linux

Arch Linux – minimalist va moslashuvchan Linux distributivi.

• Xususiyatlari:

  • Faqat kerakli komponentlarni o‘rnatishga imkon beradi.

  • Rolling Release tizimiga ega (doimiy yangilanib boradi).

  • Yangi texnologiyalarni tezroq qabul qiladi.

• Paket menejeri: pacman.

Arch Linux tajribali foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan va tizimni to‘liq qo‘l bilan boshqarishga imkon beradi.

Manjaro Linux

Manjaro – Arch Linux asosida ishlab chiqilgan, lekin yangi foydalanuvchilar uchun qulayroq distributiv.

• Xususiyatlari:

  • Avtomatik o‘rnatish va sozlash vositalari.

  • KDE, Xfce, va GNOME ish stoli muhitlari mavjud.

• Paket menejeri: pacman.

SUSE oilasi

SUSE Linux Enterprise Server (SLES)

SUSE korporativ sohalarda foydalanish uchun mo‘ljallangan Linux distributivi hisoblanadi.

• Xususiyatlari:

  • Korxona darajasida qo‘llab-quvvatlash.

  • Docker va konteyner texnologiyalarini yaxshi qo‘llab-quvvatlaydi.

• Paket menejeri: zypper.

openSUSE

openSUSE – SUSE kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan ochiq kodli distributiv.

• Xususiyatlari:

  • Barqarorlik va xavfsizlikka e'tibor berilgan.

  • Leap va Tumbleweed versiyalari mavjud.

• Paket menejeri: zypper.

Minimalist va maxsus distributivlar

• Alpine Linux: Eng yengil va xavfsiz distributiv, ko‘pincha Docker konteynerlarida ishlatiladi.

• Gentoo Linux: Keng sozlanadigan va moslashuvchan distributiv, dasturlarni kompyuter arxitekturasi uchun optimallashtirish imkonini beradi.

• Raspberry Pi OS: Raspberry Pi qurilmalari uchun maxsus distributiv.

Xulosa

Linux distributivlari keng tanlov imkoniyatini beradi va har birining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Foydalanuvchilar ehtiyojlariga qarab Debian, RHEL, Arch yoki SUSE oilasiga mansub distributivlarni tanlashlari mumkin. Har bir distributiv o‘z paket menejeri va texnik ko‘llab-quvvatlash tizimiga ega bo‘lib, turli sohalarda samarali ishlaydi.