SQL da ma'lumotlarni o'chirish (DELETE)

SQL (Structured Query Language) — bu ma'lumotlar bazasini boshqarish va manipulyatsiya qilish uchun ishlatiladigan standart til. DELETE operatori SQL'da ma'lumotlar bazasidagi bir yoki bir nechta yozuvlarni o'chirish uchun ishlatiladi. Ushbu qo'llanmada DELETE operatoridan foydalanishning barcha jihatlari batafsil ko'rib chiqiladi.

DELETE Operatorining Sintaksisi

Asosiy sintaksis quyidagicha:

DELETE FROM jadval_nomi
WHERE shart;

• jadval_nomi: Ma'lumotlarni o'chirmoqchi bo'lgan jadval nomi.

• shart: Qaysi yozuvlarni o'chirish kerakligini aniqlovchi shart. Agar WHERE sharti berilmasa, jadvaldagi barcha yozuvlar o'chiriladi.

DELETE Operatoridan Foydalanish

Misol 1: Bitta Yozuvni O'chirish

Faraz qilaylik, bizda talabalar nomli jadval bor:

id	ism	yosh	fakultet
1	Alisher	20	Informatika
2	Gulnora	22	Matematika
3	Temur	21	Fizika

Vazifa: id raqami 2 bo'lgan talabani o'chirish.

SQL so'rovi:

DELETE FROM talabalar
WHERE id = 2;

Natija: id = 2 bo'lgan yozuv o'chiriladi.

Misol 2: Bir Necha Yozuvni O'chirish

Vazifa: Yoshi 21 dan kichik bo'lgan barcha talabalarni o'chirish.

SQL so'rovi:

DELETE FROM talabalar
WHERE yosh < 21;

Natija: yosh < 21 shartiga mos keladigan barcha yozuvlar o'chiriladi.

Misol 3: Barcha Yozuvlarni O'chirish

Vazifa: Talabalar jadvalidagi barcha yozuvlarni o'chirish.

SQL so'rovi:

DELETE FROM talabalar;

yoki

DELETE FROM talabalar
WHERE 1 = 1;

Natija: Jadvaldagi barcha yozuvlar o'chiriladi, lekin jadvalning o'zi va uning tuzilishi saqlanib qoladi.

Eslatma: Agar jadvaldagi barcha yozuvlarni o'chirmoqchi bo'lsangiz, TRUNCATE operatoridan foydalanish maqsadga muvofiq bo'lishi mumkin (quyida batafsil).

DELETE va TRUNCATE Operatorlari O'rtasidagi Farq

• DELETE:

  • Jadvaldagi yozuvlarni o'chiradi.

  • Har bir o'chirilgan yozuv uchun tranzaksiya jurnaliga (transaction log) yozuv qo'shadi.

  • WHERE sharti bilan aniq yozuvlarni o'chirish mumkin.

  • Tranzaksiya ichida foydalanish mumkin.

• TRUNCATE:

  • Jadvaldagi barcha yozuvlarni tezkor o'chiradi.

  • Tranzaksiya jurnalida minimal yozuv hosil qiladi.

  • WHERE shartini qo'llab-quvvatlamaydi.

  • Jadvalning identifikatorlarini (IDENTITY) qayta boshlashi mumkin.

  • Ba'zi tizimlarda tranzaksiya ichida foydalanish cheklangan.

Misol:

TRUNCATE TABLE talabalar;

Natija: talabalar jadvalidagi barcha yozuvlar o'chiriladi.

DELETE Operatorining Xavfsizligi

• Zaxira Nusxasi (Backup): Ma'lumotlarni o'chirishdan oldin har doim zaxira nusxasini yarating.

• WHERE Sharti: Agar WHERE shartini unutib qo'ysangiz, barcha yozuvlar o'chirilishi mumkin. Shuning uchun DELETE operatoridan foydalanganda juda ehtiyot bo'lish kerak.

• Tranzaksiyalar: Katta o'chirish operatsiyalarini tranzaksiyalar ichida bajarish tavsiya etiladi, bu qaytarish (ROLLBACK) imkonini beradi.

Misol: Tranzaksiya bilan ishlash

BEGIN TRANSACTION;

DELETE FROM talabalar
WHERE fakultet = 'Fizika';

-- O'chirilgan yozuvlarni tekshiring

ROLLBACK; -- O'zgarishlarni bekor qilish uchun
-- yoki
COMMIT; -- O'zgarishlarni tasdiqlash uchun

DELETE Operatorida JOIN Ishlatish

Ba'zi SQL tizimlarida (masalan, SQL Server) DELETE operatorida JOIN ishlatish mumkin. Bu bir nechta jadvalga asoslangan holda yozuvlarni o'chirishga imkon beradi.

Misol:

DELETE t
FROM talabalar t
JOIN fakultetlar f ON t.fakultet_id = f.id
WHERE f.nomi = 'Matematika';

Natija: Fakulteti "Matematika" bo'lgan talabalar o'chiriladi.

DELETE Operatorida SUBQUERY Ishlatish

Misol:

DELETE FROM talabalar
WHERE fakultet_id IN (SELECT id FROM fakultetlar WHERE nomi = 'Fizika');

Natija: Fakulteti "Fizika" bo'lgan talabalar o'chiriladi.

DELETE Operatorining Maxsus Xollari

• LIMIT: Ba'zi SQL tizimlarida (masalan, MySQL) DELETE operatorida LIMIT ishlatish mumkin, bu ma'lum miqdordagi yozuvlarni o'chirishga imkon beradi.

Misol:

DELETE FROM talabalar
WHERE fakultet = 'Informatika'
LIMIT 2;

Natija: Fakulteti "Informatika" bo'lgan 2 ta talabani o'chiradi.

DELETE Operatorini Ishlatishdagi Eng Yaxshi Amaliyotlar

1. Zaxira Nusxasi (Backup): O'chirish operatsiyalaridan oldin ma'lumotlarning zaxira nusxasini yarating.

2. Tranzaksiyalardan Foydalanish: Katta miqdordagi yozuvlarni o'chirishda tranzaksiyalardan foydalaning.

3. Shartlarni Tekshirish: WHERE shartini bir necha bor tekshiring, to'g'ri yozuvlarni o'chirayotganingizga ishonch hosil qiling.

4. Test Muhitida Sinab Ko'rish: Amaliyotlarni avval test ma'lumotlar bazasida sinab ko'ring.

5. Loglash va Monitoring: O'chirish operatsiyalarini loglarda qayd eting va monitoring qiling.

DELETE Operatorini Ishlatishda Ko'p Uchraydigan Xatolar

• WHERE Shartini Unutish: Barcha yozuvlarni tasodifan o'chirishga olib kelishi mumkin.

• Sintaksis Xatolari: Qavslar, vergullar yoki operatorlarni noto'g'ri ishlatish natijasida xatolar yuzaga kelishi mumkin.

• Ruxsatlar Masalasi: O'chirish uchun yetarli ruxsatlarga ega bo'lmaslik.

DELETE Operatorining Qo'shimcha Misollari

Misol 1: Sana Bo'yicha O'chirish

DELETE FROM buyurtmalar
WHERE sana < '2023-01-01';

Misol 2: NULL Qiymatli Yozuvlarni O'chirish

DELETE FROM mijozlar
WHERE telefon IS NULL;

Misol 3: Oraliq Qiymatlar Bo'yicha O'chirish

DELETE FROM mahsulotlar
WHERE narx BETWEEN 10000 AND 20000;

Xulosa

DELETE operatori SQL'da ma'lumotlarni o'chirish uchun asosiy vositadir. Uni ehtiyotkorlik bilan va to'g'ri shartlar bilan ishlatish muhimdir. Har doim ma'lumotlaringizni zaxiralashni unutmang va tranzaksiyalardan foydalaning.

Qo'shimcha Resurslar

• SQL Rasmiy Dokumentatsiyasi: DELETE operatori haqida batafsil ma'lumot.

• Ma'lumotlar Bazasi Tizimi Qo'llanmalari: MySQL, PostgreSQL, SQL Server va boshqalar uchun maxsus qo'llanmalar.