SQL da NULL bilan Ishlash (IS NULL, IS NOT NULL)

SQL tilida NULL qiymati – bu noma'lum, aniqlanmagan yoki hech qanday qiymat mavjud emasligini bildiruvchi maxsus qiymatdir. NULL qiymat "bo‘sh" yoki "nol" emas, balki ma'lumot yo‘qligini ifodalaydi.

NULL bilan ishlashda IS NULL va IS NOT NULL operatorlari ishlatiladi, chunki = NULL yoki != NULL kabi shartlar SQL da ishlamaydi.

NULL Nima ?

• NULL qiymat – bu qiymat mavjud emas degani.

• NULL qiymat bo‘sh joy yoki 0 (nol) qiymat emas.

• Ma'lumotlar bazasida NULL qiymatlar ko‘pincha ma'lumotlar yo‘qligida yoki hali aniqlanmagan holatda uchraydi.

IS NULL va IS NOT NULL Sintaksisi

1. IS NULL: Ma'lumot ustunidagi qiymat NULL bo‘lgan yozuvlarni tanlash.

2. IS NOT NULL: Ma'lumot ustunidagi qiymat NULL emas bo‘lgan yozuvlarni tanlash.

Sintaksis:

SELECT ustun_nomi
FROM jadval_nomi
WHERE ustun_nomi IS NULL;

SELECT ustun_nomi
FROM jadval_nomi
WHERE ustun_nomi IS NOT NULL;

IS NULL dan Foydalanish

Misol jadval: Faraz qilaylik, bizda mijozlar jadvali mavjud:

id	ism	telefon	shahar
1	Alisher	[phone]	Toshkent
2	Shahlo	NULL	Samarqand
3	Bobur	[phone]	NULL
4	Dilnoza	NULL	Buxoro
5	Temur	[phone]	Namangan

1. IS NULL – NULL Qiymatlarni Topish

Vazifa: Telefon raqami mavjud bo‘lmagan (NULL) mijozlarni topish.

SQL so‘rovi:

SELECT * 
FROM mijozlar
WHERE telefon IS NULL;

Natija:

id	ism	telefon	shahar
2	Shahlo	NULL	Samarqand
4	Dilnoza	NULL	Buxoro

2. IS NOT NULL – NULL Bo‘lmagan Qiymatlarni Topish

Vazifa: Telefon raqami mavjud bo‘lgan (NULL bo‘lmagan) mijozlarni topish.

SQL so‘rovi:

SELECT * 
FROM mijozlar
WHERE telefon IS NOT NULL;

Natija:

id	ism	telefon	shahar
1	Alisher	[phone]	Toshkent
3	Bobur	[phone]	NULL
5	Temur	[phone]	Namangan

IS NULL va IS NOT NULL ning Foydalanish Holatlari

1. NULL Qiymatlarni Yig‘ish (COUNT)

Vazifa: Telefon raqami mavjud bo‘lmagan mijozlar sonini hisoblash.

SQL so‘rovi:

SELECT COUNT(*) AS Null_raqam_soni
FROM mijozlar
WHERE telefon IS NULL;

Natija:

Null_raqam_soni
2

2. UPDATE bilan NULL Qiymatlarni Yangilash

Vazifa: Telefon raqami NULL bo‘lgan mijozlarning telefon qiymatini "Noma'lum" ga yangilash.

SQL so‘rovi:

UPDATE mijozlar
SET telefon = 'Noma\'lum'
WHERE telefon IS NULL;

Yangilangan Jadval:

id	ism	telefon	shahar
1	Alisher	[phone]	Toshkent
2	Shahlo	Noma'lum	Samarqand
3	Bobur	[phone]	NULL
4	Dilnoza	Noma'lum	Buxoro
5	Temur	[phone]	Namangan

3. NULL bilan Filtrlash va JOIN

Misol: Ikki jadvalni LEFT JOIN orqali bog‘lab, NULL qiymatlarni tekshirish.

Faraz qilaylik, mijozlar jadvali va buyurtmalar jadvali mavjud.

Vazifa: Buyurtma bermagan mijozlarni topish.

SELECT m.id, m.ism, b.buyurtma_id
FROM mijozlar m
LEFT JOIN buyurtmalar b ON m.id = b.mijoz_id
WHERE b.buyurtma_id IS NULL;

Natija: Buyurtma qilmagan mijozlar ko‘rsatiladi.

NULL va Tenglik Operatori (==, !=)

SQL da NULL qiymatlarni quyidagicha ishlatish ISHLAMAYDI:

SELECT * 
FROM mijozlar 
WHERE telefon = NULL; -- BU XATO!

Yuqoridagi sintaksis ishlamaydi, chunki NULL qiymat "nomalum" deb qabul qilinadi. To‘g‘ri Yondashuv: IS NULL yoki IS NOT NULL ishlatilishi kerak.

NULL Qiymatlar bilan Matematik Amallar

Matematik yoki arifmetik amallar bajarilganda NULL qiymatlar butun natijani NULL qiladi.

Misol:

SELECT id, (yosh + 5) AS yangi_yosh
FROM mijozlar;

Agar yosh ustunidagi qiymat NULL bo‘lsa, yangi_yosh ustuni ham NULL bo‘ladi.

Xulosa

1. NULL qiymat – ma'lumotlar mavjud emasligini bildiradi.

2. IS NULL: NULL qiymatni topish uchun ishlatiladi.

3. IS NOT NULL: NULL bo‘lmagan qiymatlarni tanlash uchun ishlatiladi.

4. NULL bilan matematik amallar natijani NULL qiladi.

5. UPDATE va JOIN operatsiyalarida NULL qiymatlarni boshqarish mumkin.

Maslahat: NULL qiymatlarni boshqarishda har doim IS NULL va IS NOT NULL operatorlaridan foydalaning.